Γράφει ο Αντώνιος Βασιλείου , Αντιστράτηγος (εα), Πολ. Μηχ/κός – MSc in Management Science – τ. Military Advisor at CFE OSCE – τ. Military Scientist at NC3A NATO
Το κενό ισχύος που θα προκύψει στο Αφγανιστάν με την αποχώρηση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ εγείρει ανησυχίες για την ασφάλεια και ανοίγει την όρεξη πολλών περιφερειακών παραγόντων.
Με την 20ετή επιχείρηση των Ηνωμένων Πολιτειών στο Αφγανιστάν να ολοκληρώνεται στις 31 Αυγούστου, το Αφγανιστάν φαίνεται να οδεύει προς ακόμη μεγαλύτερη αβεβαιότητα. Πάνω από 200 περιφέρειες και πέντε επαρχιακά κέντρα έχουν τεθεί υπό επίσημο έλεγχο των Ταλιμπάν από τον Μάιο, όταν οι αμερικανικές δυνάμεις άρχισαν να εγκαταλείπουν τη χώρα, ενώ οι συγκρούσεις μεταξύ των Ταλιμπάν και των δυνάμεων της κεντρικής κυβέρνησης συνεχίζονται έντονα. Επιπλέον, οι συνεχιζόμενες ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ της κυβέρνησης της Καμπούλ και των Ταλιμπάν στη Ντόχα, την πρωτεύουσα του Κατάρ, έχουν σταματήσει.
Με την αποχώρηση των δυνάμεων των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν αναμένεται να εντείνουν τις επιθέσεις τους και η ταχεία πρόοδος των Ταλιμπάν εγείρει την προοπτική ενός σεναρίου παρόμοιου με τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε μετά τη σοβιετική αποχώρηση από το Αφγανιστάν. Οι χώρες της περιοχής έχουν αυξήσει τις διπλωματικές τους προσπάθειες επειδή δεν θέλουν να εμπλακούν αν ένα τέτοιο σενάριο εξελιχθεί, επηρεάζοντας ολόκληρη την περιοχή.
Πολλές χώρες της περιοχής θέλουν να αντιμετωπίσουν τουλάχιστον τις δικές τους ανησυχίες για την ασφάλεια στο Αφγανιστάν, το οποίο έχει κερδίσει τον τίτλο του «νεκροταφείου των αυτοκρατοριών». Προκειμένου να μοιραστούν τις ανησυχίες για τις τελευταίες εξελίξεις στο Αφγανιστάν, η Τεχεράνη, η Μόσχα και το Πεκίνο φιλοξένησαν αντιπροσωπείες των Ταλιμπάν τις τελευταίες εβδομάδες. Ενώ ορισμένες από αυτές τις χώρες υποστηρίζουν τη σταθερότητα του Αφγανιστάν για την ανάπτυξη του περιφερειακού εμπορίου, την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και λαθρεμπορίου ναρκωτικών και την πρόληψη της παράτυπης μετανάστευσης, άλλες βλέπουν την τρέχουσα αστάθεια ως μια ευκαιρία να διευρύνουν τις σφαίρες επιρροής τους.
Ιράν
Το Ιράν, το οποίο μοιράζεται σύνορα σχεδόν 900 χιλιομέτρων με το Αφγανιστάν, θέλει να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στη χώρα μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ. Η Τεχεράνη ήρθε στο χείλος του πολέμου με τους Ταλιμπάν το 1998 και συνεργάστηκε με τις ΗΠΑ για την ανατροπή αυτής της οργάνωσης το 2001, αλλά με την αλλαγή της συγκυρίας μετά τη δεκαετία του 2000, άρχισε να συνεργάζεται με τους Ταλιμπάν ενάντια στην αμερικανική παρουσία στο Αφγανιστάν.
Ιδιαίτερα από τότε που οι ΗΠΑ ενέτειναν τις διαπραγματεύσεις αποχώρησης με τους Ταλιμπάν το 2019, παρατηρήθηκε σημαντική αλλαγή στη στάση της Τεχεράνης απέναντι στους Ταλιμπάν. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το Ιράν φιλοξένησε αντιπροσωπεία των Ταλιμπάν δύο φορές: μία τον Νοέμβριο του 2019 και ξανά τον Φεβρουάριο του 2020.
Παρά τις ιδεολογικές διαφορές, οι Ιρανοί αξιωματούχοι αναγνωρίζουν τη σημασία της συνέχισης της συνεργασίας με τους Ταλιμπάν, οι οποίοι έχουν αναδειχθεί ως βασικός παράγοντας στην αφγανική πολιτική. Ως αποτέλεσμα, το Ιράν άλλαξε τη γλώσσα που χρησιμοποιούσε για να αναφερθεί στους Ταλιμπάν. Για παράδειγμα, επίθετα όπως «takfiri» και «τζιχαντιστές», τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ευρέως στον τύπο της χώρας όχι μόνο για τους Ταλιμπάν αλλά και για πολλές άλλες ομάδες που απειλούν τα ιρανικά συμφέροντα και χρησιμοποιήθηκαν ως σημαντικά επιχειρήματα ακόμη και κατά τη διάρκεια του πολέμου του Καραμπάχ, έχουν εξαφανιστεί.
Ωστόσο, η ρεαλιστική πλέον προοπτική να γίνουν οι Ταλιμπάν η μοναδική δύναμη του Αφγανιστάν παραμένει κόκκινη γραμμή για το Ιράν. Για τον λόγο αυτό, μετά την ταχεία προέλαση των Ταλιμπάν τους τελευταίους μήνες, που απειλεί την ύπαρξη της κεντρικής κυβέρνησης, η Τεχεράνη φιλοξένησε μια αιφνιδιαστική συνάντηση.
Ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Τζαβάντ Ζαρίφ φιλοξένησε τις αντιπροσωπείες των Ταλιμπάν και της Καμπούλ στην Τεχεράνη στις 7 Ιουλίου. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, ο Ζαρίφ προέτρεψε και τα δύο μέρη να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και δήλωσε με κομψότητα ότι η χώρα του ήταν έτοιμη να βοηθήσει στο να φέρουν τα αντιμαχόμενα μέρη του Αφγανιστάν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, δηλώνοντας ότι «… οι πολιτικοί ηγέτες του Αφγανιστάν πρέπει να πάρουν δύσκολες αποφάσεις».
Αν και δεν υπήρξαν πολλές τριβές με τους Ταλιμπάν, οι οποίοι έχουν αναλάβει τον έλεγχο περιοχών κοντά στα ιρανικά σύνορα (συμπεριλαμβανομένων των συνόρων), η επικρατούσα άποψη στην Τεχεράνη είναι ότι μια κυβέρνηση υπό την ηγεσία των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν θα αποτελούσε απειλή για τα εθνικά συμφέροντα του Ιράν μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.
Η κυριαρχία των παραδοσιακών πολιτιστικών κωδίκων και στις δύο διοικήσεις, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο αυτές οι σε μεγάλο βαθμό θρησκευτικές διοικήσεις αντιμετωπίζουν τις μειονοτικές αιρέσεις μέσα τους, υποδηλώνει ότι η μακροπρόθεσμη σταθερότητα στις σχέσεις Αφγανιστάν-Ιράν είναι απίθανη εάν οι Ταλιμπάν αποκτήσουν τον πλήρη έλεγχο της χώρας.
Ρωσία
Η Ρωσία, ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που καταβάλλει προσπάθειες για μια πολιτική λύση στο Αφγανιστάν, διατηρεί επαφή τόσο με τους Ταλιμπάν όσο και με την κεντρική κυβέρνηση. Η Μόσχα φιλοξένησε πρόσφατα μια σειρά αφγανικών συνομιλιών ειρήνης.
Η Ρωσία βλέπει την αποχώρηση των ΗΠΑ ως μια κρίσιμη ευκαιρία για την αποκατάσταση της επιρροής της Μόσχας στη μετασοβιετική εποχή. Αλλά από την άλλη πλευρά, δεν θέλει το κενό ισχύος που δημιουργήθηκε από αυτήν την αποχώρηση να δημιουργήσει κίνδυνο ασφαλείας για την άμεση γειτνίαση της.
Η Μόσχα ανησυχεί επίσης ότι το Αφγανιστάν μπορεί να καταλήξει σε ασφαλές καταφύγιο για ριζοσπαστικά στοιχεία εχθρικά προς τη Ρωσία ή για την υποστήριξη αυτονομιστικών ομάδων στην περιοχή του Καυκάσου και για το λόγο αυτό, οι ρωσικές αρχές παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν.
Μετά την ταχεία προέλαση των Ταλιμπάν, η αντιπροσωπεία της Καμπούλ με επικεφαλής τον Χαμντουλάχ Μοχίμπ, σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας του Προέδρου Ασράφ Γκανί, επισκέφθηκε τη Μόσχα τον Ιούλιο μετά από πρόσκληση του Γραμματέα του Ρωσικού Συμβουλίου Ασφαλείας Νικολάι Πατρούσεφ. Αναφέρθηκε ότι τα μέρη συζήτησαν για θέματα ασφάλειας, τρομοκρατίας και κοινής καταπολέμησης του λαθρεμπορίου ναρκωτικών, και τονίστηκε κατά τη συνάντηση ότι η αστάθεια στο βόρειο Αφγανιστάν απειλεί τη Ρωσία και την Κεντρική Ασία. Μετά από αυτή τη συνάντηση, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ ανακοίνωσε ότι η Ρωσία είναι έτοιμη να χρησιμοποιήσει τη βάση της στο Τατζικιστάν για να προστατεύσει τους συμμάχους της στον Οργανισμό Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) εάν είναι απαραίτητο.
Στις 6 Αυγούστου, ο ρωσικός στρατός πραγματοποίησε κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με τις ένοπλες δυνάμεις του Τατζικιστάν και του Ουζμπεκιστάν κατά μήκος των συνόρων με το Αφγανιστάν, προκειμένου να εκφοβίσουν τους Ταλιμπάν, οι οποίοι είχαν αναλάβει τον έλεγχο των παραμεθόριων περιοχών.
Η Ρωσία, η οποία θεωρεί ότι η Κεντρική Ασία και τα κράτη μέλη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης είναι εντός της φυσικής σφαίρας επιρροής της, ενεργεί ως εγγυητής ασφάλειας αυτών των χωρών. Από αυτή την άποψη, η κρίση στο Αφγανιστάν αποτελεί σημαντική πρόκληση για τον ρόλο της Ρωσίας.
Ωστόσο, είναι απίθανο η Ρωσία, η οποία έχει πολύ αρνητική εικόνα μεταξύ των Αφγανών ως αποτέλεσμα της μακράς σοβιετικής εισβολής στη χώρα τους, να ξεκινήσει μονομερώς ένοπλη επέμβαση.
Κίνα
Η Κίνα είναι ένας άλλος σημαντικός παίκτης που αναμένεται να δραστηριοποιηθεί στο Αφγανιστάν στο εγγύς μέλλον. Η κύρια ανησυχία του Πεκίνου για το Αφγανιστάν είναι ότι μια αναταραχή σε ολόκληρη τη χώρα μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ θα μπορούσε να μετατρέψει την περιοχή σε εφιάλτη ασφαλείας για το Πεκίνο.
Η Κίνα ανησυχεί ότι η αναβίωση του Daesh και παρόμοιων σχηματισμών στο Αφγανιστάν θα μπορούσε στη συνέχεια να τροφοδοτήσει το Ισλαμικό Κίνημα Ανατολικού Τουρκιστάν (ETIM) στην Αυτόνομη Περιφέρεια Xinjiang Uygur. Σε αυτό το πλαίσιο, ένα από τα σενάρια που αφορούν το Πεκίνο είναι η συνεργασία μεταξύ των Ταλιμπάν και του ETIM.
Μετά από τα τελευταία χρόνια που τα μέλη του Ισλαμικού Κινήματος Τουρκιστάν εκπαιδεύτηκαν από τους Ταλιμπάν και στάλθηκαν στην Κίνα, η επιθυμία του Πεκίνου να δημιουργήσει μια στρατιωτική βάση στο Ουαχάν, την παραμεθόρια περιοχή του Αφγανιστάν, ήρθε στο φως. Ωστόσο, το Πεκίνο, το οποίο έχει αναπτύξει καλές σχέσεις με τους Ταλιμπάν ως αποτέλεσμα της εγγύτητας του στο Ισλαμαμπάντ, έχει καταφέρει μέχρι τώρα να αποτρέψει μια τέτοια συνεργασία.
Το Πεκίνο έχει αναγνωρίσει ότι πρέπει να συνεργαστεί με τους Ταλιμπάν σε κάποιο βαθμό για να αποφύγει προβλήματα στο Αφγανιστάν. Οι Ταλιμπάν απάντησαν επίσης θετικά στη θερμή στάση του Πεκίνου. Η αντιπροσωπεία των Ταλιμπάν που επισκέφθηκε πρόσφατα το Πεκίνο μετά από πρόσκληση της κινεζικής κυβέρνησης υποσχέθηκε ότι δεν θα επέμβει στις εσωτερικές υποθέσεις της Κίνας και δεν θα επιτρέψει τη χρήση των εδαφών του Αφγανιστάν από ομάδες που θα απειλούσαν την εθνική ασφάλεια της Κίνας. Επιπλέον, το Αφγανιστάν είναι μια σημαντική χώρα για το Πεκίνο καθώς βρίσκεται κατά μήκος της διαδρομής της κινεζικής πρωτοβουλίας «Belt and Road».
Το Πεκίνο προτιμά ένα σταθερό Αφγανιστάν όχι μόνο για να αποτρέψει την αναταραχή της χώρας να επηρεάσει την περιοχή Σιντζιάνγκ, αλλά και για να διασφαλίσει την ασφάλεια της Πρωτοβουλίας «Belt and Road» και κυρίως να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στον οικονομικό τομέα στο Αφγανιστάν μη επιθυμώντας να επέμβει στρατιωτικά.
Ινδία
Μία από τις άλλες σημαντικές δυνάμεις στην περιοχή, η Ινδία, έχει μια πολιτική στο Αφγανιστάν που μπορεί να συνοψιστεί ως καταπολέμηση της επιρροής του παραδοσιακού αντίπαλου Πακιστάν και αποτροπή του Αφγανιστάν να γίνει βάση εξτρεμιστικών αντί-ινδικών ομάδων. Η κυβέρνηση του Νέου Δελχί, η οποία προηγουμένως είχε αποφύγει την επαφή με τους Ταλιμπάν με το σκεπτικό ότι ενεργούσε με εντολή του Πακιστάν, ανέτρεψε αυτήν την πολιτική.
Καθώς οι Ταλιμπάν άρχισαν να επεκτείνουν γρήγορα την περιοχή ελέγχου τους, Ινδοί αξιωματούχοι άρχισαν απευθείας συνομιλίες με τους Ταλιμπάν. Ο Subrahmanyam Jaishankar, υπουργός Εξωτερικών της Ινδίας, πραγματοποίησε διπλωματικές επισκέψεις στο Ιράν και τη Ρωσία για να συζητήσει τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν. Η Ινδία θα ήθελε να είναι πιο ενεργή στο Αφγανιστάν στο πλαίσιο των προσπαθειών της να διαδραματίσει πιο ενεργό ρόλο στη διεθνή σκηνή υπό την ηγεσία του πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι.
Εν κατακλείδι, το κενό ισχύος που θα προκύψει στο Αφγανιστάν με την αποχώρηση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ εγείρει ανησυχίες για την ασφάλεια και ανοίγει την όρεξη πολλών περιφερειακών παραγόντων. Ενώ χώρες όπως το Πακιστάν και το Ιράν επιδιώκουν να επεκτείνουν τις σφαίρες επιρροής τους με τη δημιουργία νέων πολιτοφυλακών ή την εκμετάλλευση της αστάθειας στο Αφγανιστάν και την επιρροή τους στους Ταλιμπάν, η Κίνα και η Ρωσία ανησυχούν ότι αυτή η αστάθεια θα επεκταθεί στα δικά τους σύνορα και σφαίρες επιρροής. Αυτές οι χώρες βρίσκονται σε επαφή τόσο με τους Ταλιμπάν όσο και με την κυβέρνηση της Καμπούλ εν αναμονή της διάσπασης της εξουσίας μεταξύ των δύο.
Τελικά, ο στόχος των παραγόντων που εμπλέκονται στο ζήτημα είναι να εξασφαλίσουν τις σφαίρες επιρροής τους και να αποτρέψουν την εξάπλωση της κρίσης στο Αφγανιστάν πέρα από τα σύνορα του.
Με πληροφορίες από aa.com
* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).
