Το Διεθνές Δίκαιο για τα εγκλήματα πολέμου και το έγκλημα της ρωσικής επίθεσης

ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ

Γράφει ο Στέλιος Φενέκος, Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.

 

Από τις πρώτες ημέρες της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία είχα επισημάνει την απαίτηση της ανάπτυξης παρατηρητών στην Ουκρανία (το αποφάσισε έστω και καθυστερημένα το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο – ΔΠΔ) και την στροφή των μέσων κατόπτευσης και παρατήρησης στις περιοχές επιχειρήσεων ώστε να καταγραφούν τα εγκλήματα πολέμου και κατά των αμάχων που θεωρούσα βέβαιο ότι θα συμβούν.

Δυστυχώς στην Ουκρανία συντελέσθηκαν και συντελούνται εγκλήματα πολέμου και εκτός από την καταγραφή με στοιχεία συγκεκριμένων περιστατικών, είναι απαίτηση να καταγραφούν και οι μονάδες που δρουν σε περιοχές, με ονόματα διοικητών και μαρτυριών.

Μάλιστα έγραφα στις 6 Μαρτίου 2022 ακριβώς:

«ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΜΑΧΟΙ, ΗΛΙΘΙΟΙ

Είναι εγκληματική η προσβολή με βλήματα βόμβες και πυραύλους κατά αμάχων. Κανένας επιχειρησιακός και πολιτικός σκοπός δεν νομιμοποιείται όταν οι άμαχοι μένουν απροστάτευτοι, βομβαρδίζονται και σφαγιάζονται. Από οιονδήποτε. Ακόμη χειρότερα όταν αυτό γίνεται από τακτικό οργανωμένο και διοικητικά ελεγχόμενο στρατό. Έχουν ευθύνη οι πολιτικοί και επιχειρησιακοί ηγέτες. Είναι έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων αξιών και η θέση μου είναι ότι όσοι ευθύνονται πρέπει να τιμωρούνται.

Ήλθε η ώρα για όλους μας που πρέπει να τοποθετηθούμε.

Όσοι διαφωνούν καλύτερα να αποχωρήσουν από την σελίδα μου, δεν θέλω καμία συνομιλία και επαφή μαζί τους.»

  1. ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΜΙΣΘΟΦΟΡΩΝ
  2. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα καταλογισμού της ευθύνης στα εγκλήματα πολέμου που συντελούνται στην Ουκρανία είναι εάν αυτά έγιναν από τον τακτικό στρατό αλλά και από παραστρατιωτικές μονάδες και μισθοφορικά σώματα. Γι αυτό είναι αναγκαία η καταγραφή των μονάδων που δρουν σε κάθε περιοχή.

Και αυτό γιατί στο διεθνές δίκαιο υπάρχει ένα ρυθμιστικό κενό για την χρήση ιδιωτικών στρατών και παραστρατιωτικών οργανώσεων, το οποίο η Ρωσία θα προσπαθήσει να το εκμεταλλευθεί (όπως έκανε και σε άλλες περιοχές συγκρούσεων) για να μειώσει την έκθεσή της στη διεθνή ευθύνη.

  1. Όμως οι θετικές υποχρεώσεις των κρατών στο πλαίσιο του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου περιορίζουν σε κάποιο βαθμό αυτό το κενό, αφού υπάρχει καθήκον των κρατών για την πρόληψη των εγκληματικών ενεργειών στις πολεμικές δράσεις (παρά τα προβλήματα ορισμών και εξω-εδαφικής εφαρμογής).
  2. Κατά την άποψη πολλών διεθνολόγων, η ευθύνη επί των παράνομων και εγκληματικών δράσεων μισθοφορικών σωμάτων και παραστρατιωτικών οργανώσεων που δρουν κατ’ εντολή, χρηματοδοτούμενα, υποστηριζόμενα, με καθοδήγηση και έλεγχο από το κράτος που τα προσέλαβε (με καταναγκαστικά δηλαδή καθήκοντα), μπορεί να αποδοθεί στο κράτος πρόσληψης και η κατάσταση των σωμάτων αυτών να χαρακτηρισθεί ως “προσώπων που αποτελούν μέρος των ενόπλων δυνάμεών τους” (κατά την έννοια της διάταξης που κατοχυρώνεται στο άρθρο 3 της σύμβασης Χάγης IV του 1907 και Άρθρο 91 του Συμπληρωματικού Πρωτοκόλλου Ι).
  3. Σε αυτή την περίπτωση, το κράτος θα είναι υπεύθυνο για τη συμπεριφορά τους, όπως θα ήταν αυτή των στρατιωτών, και έτσι εξαλείφεται εν πολλοίς το ρυθμιστικό κενό.
  4. ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ
  5. Καμία υπόθεση εγκλημάτων πολέμου δεν είναι εύκολη, αλλά μετά τα όσα εγκλήματα από στρατιωτικές μονάδες έχουν αποκαλυφθεί τις τελευταίες ημέρες στην Ουκρανία, το έργο της απαγγελίας κατηγορίας στον Πούτιν και στους στρατιωτικούς ηγέτες της Ρωσίας από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) γίνεται πιο ορατό. Υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία που είναι απαραίτητα για να κατηγορηθεί ένας πολιτικός ηγέτης ή ένας αρχιστράτηγος για εγκλήματα πολέμου.

α) Πρώτα από όλα είναι η φύση των ίδιων των εγκλημάτων.

β) Δεύτερον, το πως δίνονται οι εντολές στην αλυσίδα διοίκησης από την κορυφή προς τις μονάδες

γ) και τρίτον πως γίνεται η εφαρμογή των εντολών και ο διοικητικός έλεγχος των δράσεων τους.

Στην περίπτωση της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, για τον Πούτιν είναι πιθανό να μπορούν να στοιχειοθετηθούν τα δύο πρώτα, ενώ και τα τρία μπορούν να στοιχειοθετηθούν τουλάχιστον για τον αρχιστράτηγο αλλά και για τους στρατηγούς των μονάδων που δρουν στην Ουκρανία.

ΜΠΟΥΧΑ: Τα εγκλήματα που είδαμε να έχουν συντελεσθεί στην Μπούχα αλλά και σε άλλα χωριά και πόλεις της Ουκρανίας είναι πολλά και φρικιαστικά. Και είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι καταγράφηκαν αμέσως και δεν υπήρξε καθυστέρηση, όπως υπάρχει σε άλλες περιπτώσεις (μηνών και ετών καθυστερήσεις στα χαοτικά πεδία μαχών), που θα δυσκόλευε το έργο του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για την συγκέντρωση αξιόπιστων στοιχείων και για την απαγγελία κατηγοριών.

Οι ειδικοί παρατηρητές έχουν ήδη αναπτυχθεί στην Ουκρανία (έστω και με μικρή καθυστέρηση). Και ήδη το ΔΠΔ δημιούργησε μια διαδικτυακή πύλη, για την κατάθεση αποδεικτικών στοιχείων και μαρτυριών από πολίτες αλλά και τις Ουκρανικές αρχές που συμμετάσχουν στη διαδικασία έρευνας.

ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ ΔΠΔ: Η Ρωσία δεν είναι μέλος του ΔΠΔ, ούτε ήταν και η Ουκρανία, όμως τελευταία η Ουκρανία αναγνώρισε την δικαιοδοσία του δικαστηρίου για εγκλήματα στο έδαφός της, ανεξάρτητα από το ποιος τα διαπράττει.

ΚΑΤΗΓΟΡΗΤΗΡΙΟ: Το πρώτο στάδιο ενός κατηγορητηρίου θα είναι η αξιολόγηση των στοιχείων και μαρτυριών και η αντιστοίχιση των αποδεικτικών στοιχείων με τα θύματα, τις περιοχές, τον χρόνο και τις μονάδες που τα διέπραξαν.

Οιοδήποτε στοιχείο που βοηθάει αυτήν την διαδικασία μπορεί να κατατεθεί στην διαδικτυακή πύλη. Σημαντικά είναι και τα φωτογραφικά στοιχεία και βίντεο με κατεστραμμένα ρωσικά τανκς και στοιχεία από εγκαταλελειμμένα στρατόπεδα για να διαπιστωθεί ποιοι σχηματισμοί βρίσκονταν στον τόπο του εγκλήματος. Μικρές λεπτομέρειες μπορεί να είναι σημαντικές, όπως γκράφιτι και χαρτιά που αφήνει μια μονάδα που υποχωρεί, πληροφορίες από εγκαταλειμμένους φορητούς υπολογιστές και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές σε εγκαταλελειμμένο υλικό και στολές.

Οι εισαγγελικές αρχές της Ουκρανίας ήδη συγκεντρώνουν στοιχεία για πολλά εγκλήματα, που θα φανούν εξαιρετικά χρήσιμα στο ΔΠΔ.

Οι υπηρεσίες πληροφοριών Ευρωπαϊκών χωρών και του ΝΑΤΟ μπορεί να καταθέσουν στο ΔΠΔ τις πληροφορίες που έχουν συγκεντρώσει με τα μέσα ηλεκτρονικής παρακολούθησης και επικοινωνιών, καθώς και τοπικής παρατήρησης και κατόπτευσης.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι μέλος του ΔΠΔ, αλλά το Κογκρέσο έχει εγκρίνει ψήφισμα, με το οποίο καλεί για συνεργασία των κρατικών υπηρεσιών πληροφοριών με το ΔΠΔ.

Στις δύο υψηλού προφίλ δίκες εγκλημάτων πολέμου των τελευταίων δεκαετιών, εναντίον του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς της Σερβίας και του Τσαρλς Τέιλορ της Λιβερίας, υπήρχε πρόβλημα για να συνδεθούν οι ηγέτες με τα παραστρατιωτικά σώματα που δρούσαν μακριά από διοικητικά κέντρα και μονάδες στην ύπαιθρο.

Όμως στην αλυσίδα διοίκησης ενός τακτικού στρατού, όπως στην περίπτωση μονάδων που έδρασαν σε πόλεις που έγιναν εγκλήματα, η διερεύνηση, η εύρεση των ενόχων και η απαγγελία κατηγορίας είναι πιο εύκολη.

ΟΙ ΕΥΘΥΝΕΣ ΠΟΥΤΙΝ & ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ: Οι στρατιωτικοί κανονισμοί καθορίζουν τις ευθύνες των στρατηγών και των διοικητών μονάδων, ενώ το άρθρο 87 του συντάγματος της Ρωσίας ορίζει τον πρόεδρο της χώρας ως ανώτατο διοικητή των ενόπλων δυνάμεων, γεγονός που αγγίζει και τον ίδιο τον Πούτιν.

Το ΔΠΔ μπορεί να κατηγορήσει τον ίδιο και την ιεραρχική αλυσίδα στην ανώτατη διοίκηση της Ρωσίας για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, χωρίς να χρειάζεται να αποδείξει ότι αυτοί οι ίδιοι διέταξαν αυτά τα εγκλήματα. Αρκεί να δείξει το Δικαστήριο ότι έγιναν αυτά τα συγκεκριμένα εγκλήματα υπό την διοίκησή τους και ότι γνώριζε η ανώτατη διοίκηση ότι μπορεί να επέλθουν με μεγάλη πιθανότητα και δεν έκαναν τίποτα για να τα αποτρέψουν ή να τιμωρήσουν τους υπεύθυνους.

Οι εισαγγελείς είναι πιθανό να υποστηρίξουν ότι στους συνεχιζόμενους βομβαρδισμούς στην Μαριούπολη, αλλά και σε άλλες πόλεις και χωριά, η ανώτατη ηγεσία της Ρωσίας δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον να αποτρέψει τον θάνατο εκατοντάδων αμάχων ή δεν σταμάτησε τις φρικαλεότητες τιμωρώντας όσους τις διέπραξαν.

ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΠΙΘΕΣΗΣ: Εξαιρετικά περίπλοκο όμως καθίσταται για το ΔΠΔ η απαγγελία κατηγορίας στην Ρωσία, για το έγκλημα της επίθεσης.

Η κατηγορία είναι αναμφισβήτητα η πιο εύκολη να αποδειχθεί, αφενός επειδή η απαγόρευση του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ αναφέρεται σε οποιονδήποτε πόλεμο, όπως η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αφετέρου υπάρχει και η απόφαση της ΓΣ/ΟΗΕ που την χαρακτηρίζει ως επίθεση. Ωστόσο, το ΔΠΔ δεν είναι μέρος του ΟΗΕ.

Και για τη συγκεκριμένη κατηγορία, οι κανόνες του ΔΠΔ υπαγορεύουν ότι δεν μπορεί να κατηγορήσει όσους προέρχονται από τρίτα κράτη που δεν έχουν αναγνωρίσει την αρμοδιότητα του ΔΠΔ, όπως η Ρωσία (που μπορεί να αρνηθεί αρνείται και κάθε δυνητική σχέση του ΣΑ/ΟΗΕ με το ΔΠΔ όπως θα μπορούσε να γίνει σύμφωνα με τα “Article 13(b) of the Rome Statute and Chapter VII of the UN Charter” .

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Είναι πολύ πιθανό να μην δικαστεί κανείς ποτέ από τους υπεύθυνους ηγέτες, εφόσον δεν προσαχθεί στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.

Το ΔΠΔ δεν διαθέτει αστυνομική δύναμη ή έτοιμα μέσα για να οδηγήσει τους υπόπτους στη Χάγη. Θα υπάρχει βέβαια πάντα η απειλή σύλληψης των κατηγορουμένων, γεγονός που θα τους περιόριζε ή και θα απαγόρευε να βγουν εκτός Ρωσίας

Οι Δυτικές δυνάμεις θα μπορούσαν να συνδέσουν τις υπάρχουσες κυρώσεις με την παράδοση κατηγορουμένων από τη Ρωσία, αλλά αυτό δεν είναι σίγουρο ότι θα το κάνουν γιατί θα κυριαρχήσουν τα πολιτικά συμφέροντα.

Σε κάθε περίπτωση είναι ζωτικό για το Διεθνές σύστημα απονομής δικαιοσύνης να συγκεντρωθούν ΟΛΑ τα στοιχεία με αντικειμενικότητα και να απαγγελθούν κατηγορίες, και να υπάρξει η ποινική καταδίκη τεκμηριωμένα και αναμφισβήτητα όπου καταστεί δυνατόν, ώστε να μην αμφισβητούνται από κανένα πλέον τα εγκλήματα αυτά, γιατί και η αναγνώριση των εγκλημάτων από το Δικαστήριο ενισχύει και την ηθική καταδίκη σε όλο το κόσμο για τα εγκλήματα αυτά, γεγονός εξαιρετικά σημαντικό.

Ένα μικρό βήμα Δικαίου για τα εγκλήματα αυτά, ένα μεγάλο βήμα προς την ενίσχυση της Διεθνούς Νομιμότητας, έστω και αν είναι πιθανόν μικρότερο από αυτό που θα ικανοποιούσε το κοινό περί δικαίου αίσθημα, που θα ήταν η δίκαιη τιμωρία των εγκληματιών.

 


Περισσότερα άρθρα από το Στέλιο Φενέκο:

ΑΠΟΨΕΙΣ – ΣΤΕΛΙΟΣ ΦΕΝΕΚΟΣ


 

 

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ