Γράφει ο Αντώνιος Βασιλείου , Αντιστράτηγος (εα), Πολ. Μηχ/κός – MSc in Management Science – τ. Military Advisor at CFE OSCE – τ. Military Scientist at NC3A NATO
Στις 21 Δεκεμβρίου 2021, δύο ημέρες πριν οι Λίβυοι υποτίθεται ότι θα εξέλεγαν έναν πρόεδρο που θα μπορούσε τελικά να ενώσει τη χώρα πίσω από έναν ηγέτη, η εκλογική επιτροπή της Λιβύης ουσιαστικά ανέβαλε την ψηφοφορία.
Η βία φαινόταν ξαφνικά επικείμενη στην Τρίπολη, την πρωτεύουσα. Οι μη κυβερνητικές πολιτοφυλακές χρησιμοποίησαν σάκους με άμμο και φορτηγά με πολυβόλα τοποθετημένα πάνω τους για να δημιουργήσουν οδοφράγματα. Σχολεία και πανεπιστήμια έκλεισαν εν αναμονή προβλημάτων. Τα Ηνωμένα Έθνη προειδοποίησαν ότι η χώρα κινδυνεύει να χάσει την ευκαιρία να τερματίσει τη σύγκρουση που έχει ρημάξει τη χώρα από την εξέγερση κατά του Μουαμάρ Καντάφι το 2011.
Αλλά αντί να είχε προσφέρει μια λύση στα προβλήματα της Λιβύης, μια εκλογή μπορεί απλώς να τα είχε επιδεινώσει. Ο υφιστάμενος εκλογικός νόμος δεν έγινε αποδεκτός από όλους τους συμμετέχοντες. Υπάρχουν συνεχείς διαφωνίες σχετικά με την επιλεξιμότητα ορισμένων από τους βασικούς υποψηφίους και τις ενδεχόμενες εξουσίες του μελλοντικού προέδρου και του κοινοβουλίου. Εάν οι εκλογές είχαν διεξαχθεί όπως είχε προγραμματιστεί στις 24 Δεκεμβρίου, δεν είναι ξεκάθαρο ότι όλες οι πλευρές θα είχαν αποδεχτεί τη νομιμότητα τους. Σχεδόν σίγουρα θα υπήρχαν συγκρούσεις μεταξύ αντίπαλων πολιτικών ομάδων και στρατιωτικών φατριών, που θα μπορούσαν να είχαν βυθίσει ξανά τη χώρα σε βαθύτερα κρίση.
Στο επίκεντρο των προβλημάτων της Λιβύης βρίσκεται η συνεχιζόμενη απουσία συντάγματος, ή ακόμη και μια συμφωνία για τις βασικές πολιτικές αρχές που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός αποδεκτού συντάγματος. Σε αυτό το πλαίσιο, μια εκλογή θα ήταν απλώς ένα πολιτικό χτύπημα που δόθηκε σε έναν από τους πολλούς αντίπαλους διεκδικητές της εξουσίας.
Η Λιβύη είναι σήμερα χωρισμένη μεταξύ ανατολικών εδαφών όπου κυριαρχεί ο υποστηριζόμενος από τη Ρωσία πολέμαρχος Χαλίφα Χάφταρ και οι δυτικές δυνάμεις που υποστηρίζονται από την Τουρκία, καθώς και αρκετές πολιτοφυλακές. Οι υποψήφιοι που έχουν βγει από αυτό το ραγισμένο τοπίο δύσκολα ενώνουν. Τρεις από τους ισχυρότερους υποψηφίους ήταν επίσης οι πιο διχαστικοί και η νομική νομιμότητα τους ήταν υπό αμφισβήτηση. Ο καθένας θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιήσει τις εκλογές για να χαράξει έναν δρόμο προς μια άλλη εποχή αυταρχισμού.
Ο Khalifa Haftar είναι η πιο ισχυρή φυσιογνωμία στο λιβυκό θέατρο, ο οποίος ελέγχει την ανατολική Λιβύη και είναι επικεφαλής του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA) των 25.000 ανδρών και υποστηρίζεται από Ρώσους μισθοφόρους. Ενώ έχει κάποια λαϊκή απήχηση στα ανατολικά μεταξύ των ανθρώπων που λαχταρούν τη σταθερότητα και τον βλέπουν ως έναν ισχυρό άνδρα ικανό να υποτάξει τους άλλους, άλλοι πιστεύουν ότι θα νοθεύσει τις εκλογές υπό την απειλή των όπλων χωρίς καθόλου τύψεις.
Η υποψηφιότητα του Χάφταρ ήταν υπό αμφισβήτηση από τότε που αυτός και οι σύμμαχοι του κατηγορήθηκαν ότι τροποποίησαν τον εκλογικό νόμο υπέρ του. Στο νόμο εισήχθη ρήτρα που απαιτούσε από τους αξιωματούχους να παραιτηθούν από τις υπάρχουσες θέσεις τους για να μπορέσουν να διεκδικήσουν τις εκλογές, αλλά μόνο για τρεις μήνες. Αυτό σήμαινε ότι αν ο Χάφταρ είχε χάσει τις προεδρικές εκλογές τον περασμένο μήνα, θα μπορούσε να είχε επιστρέψει στη θέση του στρατιωτικού αρχηγού του LNA και να ασκήσει επιρροή μέσω ενός παράλληλου στρατού στη χώρα.
Ο μορφωμένος στο Λονδίνο γιος του Muammar al-Qaddafi, Saif al-Islam al-Qaddafi, ήρθε για πρώτη φορά στην επικαιρότητα στη μέση της επανάστασης, ως ένα κάπως αποδεκτό πρόσωπο. Ένας Καντάφι που φορούσε δυτικά ρούχα και μιλούσε για μεταρρυθμίσεις και δημοκρατία, αλλά αυτή η παρωδία τελείωσε σύντομα. Ευθυγραμμίστηκε σταθερά με τον πατέρα του και προειδοποίησε δυσοίωνα για ποταμούς αίματος που διασχίζουν τη Λιβύη, εάν οι αντάρτες δεν έβρισκαν συμφωνία με τον δικτάτορα. Λίγους μήνες αργότερα, αφού ο πατέρας του σκοτώθηκε από τον λιβυκό όχλο, ο νεότερος Καντάφι πιάστηκε όμηρος από ανεξάρτητη πολιτοφυλακή και μεταφέρθηκε στη βάση τους στο Zintan. Πέρυσι, ο γιος Καντάφι εμφανίστηκε ξανά, όχι με κοστούμι και γραβάτα, αλλά με μια παραδοσιακή φορεσιά σε στυλ κόλπου με χρυσά κρόσσια για να δηλώσει τα προεδρικά του όνειρα.
Ο Καντάφι καταζητείται από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο με κατηγορίες για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο από δικαστήριο της Τρίπολης το 2015 επειδή διέταξε βία κατά των διαδηλωτών. Αλλά δεν μετανιώνει ούτε για τις υπερβολές του πατέρα του ούτε για τα δικά του υποτιθέμενα εγκλήματα πολέμου και είναι βέβαιος ότι αυτά τα νομικά ζητήματα θα μπορούσαν να διαπραγματευθούν αν η πλειοψηφία του λιβυκού λαού τον επιλέξει ως ηγέτη του.
Οι άνθρωποι που υποστηρίζουν τον Χάφταρ βλέπουν επίσης τον Καντάφι ως επιλογή. Πολλοί μαχητές στο LNA του Χάφταρ υπηρέτησαν νωρίτερα τον Μουαμάρ Καντάφι. Επίσης υπάρχουν Λίβυοι που αισθάνονται εξαπατημένοι από την επανάσταση και νοσταλγούν τις ημέρες σχετικής σταθερότητας υπό τον δικτάτορα. Μερικοί από αυτούς πιστεύουν ότι ο γιος του θα μπορούσε να είναι η απάντηση στα προβλήματα τους.
Ο τρίτος ισχυρός υποψήφιος είναι ο προσωρινός πρωθυπουργός Abdul Hamid Dbeibah. Η κυβέρνηση του εγκαταστάθηκε στο πλαίσιο μιας διαδικασίας υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Εθνών τον Μάρτιο του 2021 για να δημιουργήσει μια ειρηνική ατμόσφαιρα για τις εκλογές, αλλά στον ίδιο είχε απαγορευτεί να διεκδικήσει την προεδρία. Όμως το αγνόησε και πέταξε το καπέλο του στο ρινγκ. Ένας επιχειρηματίας, ο Dbeibah έριξε χρήματα σε προβλήματα ως προσωρινός πρωθυπουργός, ελπίζοντας να ανταμειφθεί στο ψηφοδέλτιο.
Αυτοί οι διαγωνιζόμενοι πίστευαν ότι οι αντίπαλοι τους θα παραιτούνταν για να βελτιώσουν τις πιθανότητες τους. Αλλά τελικά κανένας τους δεν έκανε πίσω. Η καλύτερη εικασία μου για να εξηγήσω την ακύρωση των εκλογών την τελευταία στιγμή, είναι ότι οι διάφορες λιβυκές φατρίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που υποστήριζαν τους τρεις κορυφαίους υποψηφίους, είχαν σκεφτεί λανθασμένα ότι οι υπόλοιποι θα αποθαρρύνονταν, αλλά όταν αντιλήφθηκαν ότι δεν θα συμβεί αυτό και κινδύνευαν να χάσουν την εκλογή τους, επέλεξαν να παγώσουν τη διαδικασία.
Η Ανώτατη Εθνική Εκλογική Επιτροπή της Λιβύης συνέστησε να διεξαχθούν εκλογές έναν μήνα αργότερα, τον Ιανουάριο, ένα χρονοδιάγραμμα που αποκλείστηκε αμέσως από το κοινοβούλιο, το οποίο υποστηρίζει ότι οι εκλογές είναι άσκοπες έως ότου επιτευχθεί συναίνεση για μεγάλες διαφωνίες. Αλλά αυτό μπορεί να σημαίνει μια αόριστη καθυστέρηση. Το μεγάλο πρόβλημα του πλούσιου σε πετρέλαιο αφρικανικού έθνους είναι ότι καμία παράταξη δεν θέλει να παραμερίσει και να αγκαλιάσει μια πραγματικά δημοκρατική διαδικασία. Οι διπλωμάτες του ΟΗΕ προσπάθησαν να αναπτύξουν κάποια συναίνεση, αλλά είχαν λίγη τύχη καθώς ο ρόλος του ΟΗΕ υπήρξε από μόνος του αντικείμενο διαμάχης.
Υπάρχει αυξανόμενος φόβος ότι η Λιβύη μπορεί να παραμείνει μόνιμα διχασμένη. Κάποιοι μάλιστα έχουν προτείνει φεντεραλισμό ή διάσπαση της χώρας σε τρεις αυτόνομες περιοχές, όπως κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας. Αυτό ταιριάζει στους άνδρες που κρατούν τη χώρα όμηρο των φιλοδοξιών τους, αλλά η λύση αυτή φαίνεται μη ρεαλιστική. Η κατανομή των εσόδων από το πετρέλαιο, για παράδειγμα, θα παρέμενε μείζον ζήτημα εάν η χώρα επρόκειτο επίσημα να διαχωριστεί.
Δυστυχώς η διαδικασία των Ηνωμένων Εθνών που σκοπεύει να ενώσει τη Λιβύη και να χαράξει ένα μονοπάτι προς ένα σύγχρονο κράτος μέσω εκλογών βρίσκεται στην μονάδα εντατικής θεραπείας. Το περιθώριο επιτυχίας είναι μικρό, ειδικά σε σύγκριση με την πιθανότητα νέας βίας και χάους.
Περισσότερα άρθρα από τον Αντώνιο Βασιλείου:
* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).
