Η πιθανή εξέλιξη στην κρίση των ΗΠΑ και ΝΑΤΟ με τη Ρωσία

Γράφει ο Στέλιος Φενέκος, Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

1. Η Ρωσία έχει κινητοποιήσει πάνω από 100.000 στρατιώτες κατά μήκος των συνόρων της με την Ουκρανία και απαιτεί την μη ένταξή της στο ΝΑΤΟ.
2. Ο Πούτιν απειλεί με στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία, εκτός εάν το ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ κάνει πολλές σημαντικές παραχωρήσεις ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένης της δέσμευσης να σταματήσει να επεκταθεί προς τα ανατολικά.
3. Ισχυρίζεται ότι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ παραβιάζουν συνεχώς τις δεσμεύσεις τους, που φέρεται να είχαν συμφωνηθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ότι δηλαδή η συμμαχία δεν θα επεκταθεί στο πρώην σοβιετικό μπλοκ.
4. Οι σημερινοί ηγέτες των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ λένε ότι δεν έγιναν τέτοιες δεσμεύσεις και αρνούνται να συζητήσουν περιορισμούς στη μελλοντική επέκταση του ΝΑΤΟ και απειλούν να παρέμβουν στρατιωτικά εάν η Ρωσία εισβάλλει στην Ουκρανία. Ταυτόχρονα οι ΗΠΑ λένε ότι είναι ανοιχτοί σε κάποιο διάλογο για την ασφάλεια με τη Ρωσία και για τον έλεγχο των όπλων και για τα άλλα θέματα.
5. Οι ΗΠΑ έστειλαν 90 τόνου πολεμοφόδια στην Ουκρανία και θα αναπτύξουν 8.500 άνδρες ειδικών δυνάμεων, πιθανόν σε χώρες του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη (Πολωνία;) και όχι στην Ουκρανία για να αποφύγουν κλιμάκωση με την Ρωσία.
6. Στις συσκέψεις η ΕΕ δεν εμφανίζεται με ενιαία φωνή, αλλά η Γαλλία, η Γερμανία και η Πολωνία μαζί με τον εκπρόσωπο της ΕΕ Μπορέλ και την Ούρσουλα Φον ΝτερλαΪνεν συμμετείχαν στην τελευταία σύσκεψη προχθές.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Οι Ρώσοι ηγέτες πάντα ήταν επιφυλακτικοί για την επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, ιδιαίτερα καθώς το ΝΑΤΟ δέχθηκε ως μέλη του κράτη του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας και πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες στα τέλη της δεκαετίας του 1990 (Τσεχία, Ουγγαρία και Πολωνία) και στις αρχές του 2000 (Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία).

Την δεκαετία του 2000 το ΝΑΤΟ προώθησε την συνεργασία με την Γεωργία και Ουκρανία με πρόθεσή να δεχτεί και τις δύο χώρες ως μέλη. Η αύξηση της παρουσίας Ναυτικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Μαύρη Θάλασσα, μαζί με την ένταξη χωρών της Μαύρης Θάλασσας στο ΝΑΤΟ, καθώς και η εμπλοκή των ΗΠΑ σε χώρες της Υπερκαυκασίας, αύξησε τις φοβίες της Ρωσίας για περικύκλωσή της. Ο ίδιος ο Πούτιν προειδοποίησε τις ΗΠΑ: «Κανένας Ρώσος ηγέτης δεν θα μπορούσε να μείνει αδρανής στα βήματα προς την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Αυτό θα ήταν μια εχθρική πράξη προς τη Ρωσία».

Αν και το ΝΑΤΟ δεν έχει ανακοινώσει επίσημο σχέδιο ένταξης για την Ουκρανία και τη Γεωργία ο ΓΓ/ΝΑΤΟ Στόλτενμπεργκ επιβεβαίωσε πολλές φορές «ότι αυτές οι χώρες θα γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ».

Το ερώτημα που χρήζει απάντησης είναι: “εάν οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, υποσχέθηκαν στην τότε Σοβιετική Ένωση, (όταν ενώθηκε η Ανατολική με την Δυτική Γερμανία), ότι θα παγώσουν την επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα Ανατολικά”.

Οι Ρώσοι ισχυρίζονται ότι υπήρξε μία τέτοια δέσμευση  από τον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζέιμς Α. Μπέϊκερ προς τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ τον Φεβρουάριο του 1990, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την επανένωση της Γερμανίας.  Συγκεκριμένα λένε ότι δήλωσε: «Δεν θα υπάρξει επέκταση της δικαιοδοσίας του ΝΑΤΟ για τις δυνάμεις του, ούτε μια ίντσα προς τα Ανατολικά».

Ωστόσο, πολλοί αξιωματούχοι των ΗΠΑ που συμμετείχαν σε αυτές τις συζητήσεις αμφισβητούν ότι υπήρξε τέτοια δέσμευση από πλευράς ΗΠΑ και ΝΑΤΟ. Αναφέρουν επίσης ότι στις αρχές του 1990, το επίκεντρο της διπλωματίας μεταξύ των 2+4 χωρών (Ανατολική και Δυτική Γερμανία συν τις ΗΠΑ, τη Γαλλία, τη Σοβιετική Ένωση και το Ηνωμένο Βασίλειο) ήταν για το μέλλον της Γερμανίας και για το εάν η ενοποιημένη Γερμανία θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Επίσης δηλώνουν ότι οι συζητήσεις δεν αφορούσαν τα μακροπρόθεσμα σχέδια του ΝΑΤΟ για επέκταση προς την Ανατολή, γιατί δεν είχε νόημα εκείνη την εποχή, αφού το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και η Σοβιετική Ένωση εξακολουθούσαν να υπάρχουν, και υπήρχαν ελάχιστες ενδείξεις ότι θα διαλυόταν γρήγορα, μέσα σε λίγους μήνες.

Ο ίδιος ο Γκορμπατσόφ όμως πολύ μετά, το 2014, δήλωσε: «Το θέμα της «επέκτασης του ΝΑΤΟ» δεν συζητήθηκε ποτέ. Δεν τέθηκε εκείνα τα χρόνια». Η συνθήκη του 1990 στην οποία κατέληξαν μετά τις διαπραγματεύσεις οι 2+4 δυνάμεις, αναγνώριζε τη Γερμανική ενοποίηση και  όριζε επίσης ότι μόνο Γερμανικές στρατιωτικές (όχι άλλες Νατοϊκές) δυνάμεις μπορούσαν να εδρεύουν στην Ανατολική Γερμανία ενώ οι Σοβιετικές δυνάμεις αποσύρονταν. Η συνθήκη δεν αναφέρει για δικαιώματα είτε δεσμεύσεις του ΝΑΤΟ ανατολικότερα από την Γερμανία.

Στις συζητήσεις 1993-94 μεταξύ της κυβέρνησης του Μπιλ Κλίντον και της Ρωσικής κυβέρνησης υπό τον Μπόρις Γέλτσιν, (όταν το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και η ΕΣΣΔ είχαν καταρρεύσει), η κυβέρνηση Κλίντον προσπαθούσε να δημιουργήσει μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη, που θα βοηθούσε στην ενίσχυση των νέων μετασοβιετικών δημοκρατιών, (και της Ρωσίας).  Τα γεράκια στην κυβέρνηση Κλίντον, (και στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, όπως η Τσεχία και η Πολωνία), ήθελαν να προχωρήσει γρήγορα το ΝΑΤΟ και να επεκτείνει τα μέλη του προς τα ανατολικά.

Οι μετριοπαθείς σύμβουλοι του Κλίντον ήταν επιφυλακτικοί και δεν το συνιστούσαν, γιατί η επέκταση θα προκαλούσε φοβίες και αντιδράσεις στην Ρωσία, σε μια εύθραυστη, μεταβατική περίοδο, όπου ήταν ανάγκη να δομηθεί η εμπιστοσύνη. Αυτή η επέκταση του ΝΑΤΟ εκτιμούσαν ότι θα επηρέαζε αρνητικά τους άλλους στόχους εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, και κυρίως την συμφωνία για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων. Όμως οι ΗΠΑ με το ΝΑΤΟ προώθησαν την πρωτοβουλία Partnership for Peace (PfP), η οποία ήταν πλέον ανοιχτή για όλα τα πρώην μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας, όπως επίσης και για πολλές άλλες μη ευρωπαϊκές χώρες. Τον Οκτώβριο του 1993 μάλιστα οι ΗΠΑ  το πρότειναν ανοιχτά στον Γέλτσιν, ο οποίος το δέχτηκε. Στην συνέχεια το ΝΑΤΟ ξεκίνησε την PfP τον Ιανουάριο του 1994, και περισσότερες από 12 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γεωργίας, της Ρωσίας και της Ουκρανίας , αποδέχθηκαν να συμμετέχουν στην πρωτοβουλία.

Ο Γέλτσιν βλέποντας κατόπιν τις εσωτερικές αντιδράσεις στην Ρωσία, δήλωσε ότι «η Ευρώπη, ακόμη και πριν καταφέρει να αποκρούσει την κληρονομιά του Ψυχρού Πολέμου, κινδυνεύει να επιβαρυνθεί με μια ψυχρή ειρήνη». Ο Κλίντον, κατευνάζοντας τις ανησυχίες του, δεν προχώρησε στην διεύρυνση του ΝΑΤΟ μέχρι την επανεκλογή του Ρώσου ηγέτη το 1996, όταν κάλεσε την Ρωσία να ενταχθεί στην Ομάδα των 7 και ίδρυσε ένα επίσημο φόρουμ διαλόγου μεταξύ Ρωσίας-ΝΑΤΟ.

Όμως η ρωσική κυβέρνηση του Πούτιν, συνέχισε να είναι επιφυλακτική για την επέκταση του ΝΑΤΟ, από την στιγμή που το ΝΑΤΟ αναπτύχθηκε ταχύτερα. Πολλά νέα μέλη της Ανατολικής Ευρώπης, ιδιαίτερα οι χώρες της Βαλτικής, είδαν την ένταξη τους αυτή ως ασπίδα προστασίας από την Ρωσία.  Ο Πούτιν πολλές φορές εξέφρασε την δυσαρέσκειά του για την εισβολή του ΝΑΤΟ στην Αν. Ευρώπη καθώς και έντονες αμφιβολίες ότι το ΝΑΤΟ μπορεί να είναι αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση των προκλήσεων ασφαλείας στην  περιφέρειά του, συμπεριλαμβανομένης της διεθνούς τρομοκρατίας και της σύγκρουσης στο Αφγανιστάν.  Δήλωσε μάλιστα το 2007 ότι: «Είναι προφανές ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ δεν έχει καμία σχέση με τον εκσυγχρονισμό της ίδιας της συμμαχίας ή με τη διασφάλιση της ασφάλειας στην Ευρώπη. Αντιθέτως, αντιπροσωπεύει μια σοβαρή πρόκληση που μειώνει το επίπεδο αμοιβαίας εμπιστοσύνης».

Το καλοκαίρι του 2008 στη Σύνοδο Κορυφής στο Βουκουρέστι, το ΝΑΤΟ δήλωσε την πρόθεσή του να δεχτεί ως μέλη τη Γεωργία και την Ουκρανία. Αμέσως τότε η Ρωσία, με αφορμή την Οσσετία, εισέβαλε στην Γεωργία.  Έξι χρόνια αργότερα, καθώς η Ουκρανία προωθούσε την οικονομική εταιρική σχέση με την ΕΕ, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, με αφορμή τις μειονότητες και προσάρτησε την Κριμαία.

ΟΙ ΡΩΣΙΚΕΣ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ

Η Ρωσία έχει υποβάλει δύο προσχέδια συμφωνιών με τα οποία επιδιώκει νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις ασφαλείας από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ, αντίστοιχα:

ΣΧΕΔΙΟ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΗΠΑ: Το σχέδιο συνθήκης που προτείνει περιέχει οκτώ άρθρα. Τα σημαντικότερα είναι:

1) Το άρθρο 4 καλεί για τον τερματισμό της επέκτασής του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, (σε πρώην σοβιετικά κράτη, όπως η Ουκρανία). Δεσμεύει επίσης τις ΗΠΑ να μην δημιουργήσουν βάσεις ή να μην συνεργαστούν στρατιωτικά με πρώην σοβιετικά κράτη.

2) Το άρθρο 5 εμποδίζει και τις δύο πλευρές από το να αναπτύξουν στρατιωτικά μέσα σε περιοχές εκτός των εθνικών τους συνόρων, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν από την άλλη πλευρά ως απειλή για την εθνική της ασφάλεια. Τα στρατηγικά βομβαρδιστικά και τα πολεμικά πλοία επιφανείας οποιουδήποτε τύπου, θα απέχουν από την ανάπτυξη τους σε περιοχές όπου θα μπορούσαν να χτυπήσουν το έδαφος του άλλου.

3) Το άρθρο 6 καλεί τα μέρη να περιορίσουν την ανάπτυξη πυρηνικών βλημάτων εδάφους μεσαίου και μικρού βεληνεκούς, στα δικά τους εδάφη κυριαρχίας, καθώς και σε άλλες περιοχές, εκτός εάν από αυτές δεν θα μπορούν να χτυπήσουν το έδαφος του άλλου.

4) Το άρθρο 7 εμποδίζει τα μέρη να αναπτύξουν πυρηνικά όπλα εκτός των αντίστοιχων εδαφών τους και απαιτεί την εξάρθρωση της σχετικής υποδομής πυρηνικών όπλων σε τρίτες χώρες.

ΣΧΕΔΙΟ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΜΕ ΝΑΤΟ:  έχει 9 άρθρα, τα οποία  απαιτούν σημαντικές στρατιωτικές παραχωρήσεις από το ΝΑΤΟ.

1) Το άρθρο 4 βάζει όριο στην επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη. Απαγορεύει στις χώρες του ΝΑΤΟ που ήταν μέλη της συμμαχίας από το 1997 (αποκλείει σχεδόν όλα τα ανατολικά μέλη) να αναπτύξουν στρατιωτικά μέσα σε «οποιαδήποτε από τα άλλα κράτη της Ευρώπης» περισσότερα από αυτά που είχαν αναπτύξει τα μέλη αυτά μέχρι το 1997. Μία τέτοια ανάπτυξη θα μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο «σε εξαιρετικές περιπτώσεις» και με τη συναίνεση της Ρωσίας.

2) Το άρθρο 5 απαγορεύει στα μέρη να τοποθετούν πυραύλους εδάφους μεσαίου και μικρού βεληνεκούς, σε περιοχές που θα μπορούσαν να χτυπήσουν το άλλο μέρος.

3) Το άρθρο 6 περιορίζει το ΝΑΤΟ «από οποιαδήποτε περαιτέρω διεύρυνση», συμπεριλαμβανομένης της αποδοχής της Ουκρανίας.

4) Το άρθρο 7 απαγορεύει στα μέλη του ΝΑΤΟ να διεξάγουν οποιαδήποτε στρατιωτική δραστηριότητα στην Ουκρανία, καθώς και σε άλλα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης και σε εκείνα του Νοτίου Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας.

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Εκτιμώ ότι οι απαιτήσεις της Μόσχας είναι σκόπιμα υπερβολικές, ώστε οι περισσότερες  να απορριφθούν από τις Δυτικές δυνάμεις και να αποδεχθούν τελικά αυτά που πραγματικά θέλει να επιτύχει η  Ρωσία. Τον περιορισμό δηλαδή της επέκτασης του ΝΑΤΟ όχι μόνο στην Ουκρανία και Γεωργία αλλά και της διευρυνόμενης εισόδου των Νατοϊκών πλοίων  στην Μαύρη Θάλασσα καθώς και κάθε εμπλοκής του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ σε χώρες στο μαλακό υπογάστριό της.

Οι εκτιμήσεις πολλών αναλυτών ότι η Ρωσία θα χρησιμοποιήσει την ενδεχόμενη άρνηση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ για να κλιμακώσει τη στρατιωτική της δραστηριότητα στην Ουκρανία, (ενδεχομένως με μια ευρεία εισβολή), εκτιμώ ότι είναι υπερβολικές και δεν εμφανίζονται ορθολογικές, για τον τρόπο που μας έχει δείξει ότι σκέφτεται και ενεργεί ο Πούτιν.

Ο Πούτιν έχει δείξει ότι δεν θέλει τον απομονωτισμό της Ρωσίας και την αντιπαλότητα με τον Δυτικό κόσμο, αλλά επιδιώκει την αναγνώριση της Ρωσικής ισχύος στις περιοχές άμεσης επιρροής της και ενδιαφέροντος και την συμμετοχή της ως θεμελιώδους Πόλου στις διεθνείς εξελίξεις, συνδιαλεγόμενος ισότιμα  με τον Δυτικό κόσμο και τις ΗΠΑ.

Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ είναι αναγκασμένοι να διαπραγματευθούν με τον Πούτιν, δεδομένης της απροθυμίας πολλών Ευρωπαϊκών κρατών να εμπλακούν σε πολεμικές επιχειρήσεις με την Ρωσία για την Ουκρανία.

Μεταξύ αυτών είναι και χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης που βρίσκονται εγγύτερα στη Ρωσία και δεν θα ήθελαν να στοχοποιηθούν με τακτικά πυρηνικά είτε μεγαλύτερης ισχύος όπλα.  Η αντιβληματική προστασία στις χώρες αυτές δεν είναι αρκούντως αναπτυγμένη και ούτε οι ίδιες έχουν τα μέσα για να προστατευθούν αποτελεσματικά.

Συνεπώς μία σκληρή, έντιμη διαπραγμάτευση, που θα καταλήξει σε μία περιοριστική συμφωνία, με συμβιβασμούς ένθεν και ένθεν και διασφαλίσεις είναι το πιθανότερο αποτέλεσμα της κρίσης.

Περισσότερα άρθρα από το Στέλιο Φενέκο:

ΑΠΟΨΕΙΣ – ΣΤΕΛΙΟΣ ΦΕΝΕΚΟΣ

Πηγή: athmonionvima.gr