Γράφει ο Γιώργος Μενεσιάν, Διεθνολόγος, επιστημονικός συνεργάτης Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (Ι.ΔΙ.Σ.) και ερευνητής στο Washington Institute for Defence and Security.
Η περίπτωση της εθνικής συνείδησης των ρωσόφωνων στην Ανατολική και Νότια Ουκρανία μας υπενθυμίζει ότι η γλώσσα δεν είναι πάντοτε συνυφασμένη με την εθνότητα και την εθνική συνείδηση. Τα ιστορικά παραδείγματα είναι πάμπολα:
Ιρλανδία
Στην Δημοκρατία της Ιρλανδίας μόνο το 11% του πληθυσμού χρησιμοποιεί τα ιρλανδικά ως πρώτη γλώσσα. Το 84% του πληθυσμού έχει για μητρική του γλώσσα την αγγλική. Παρά την ευρεία χρήση της αγγλικής γλώσσας, οι Ιρλανδοί δεν τρέφουν και τα καλύτερα αισθήματα για τους Βρετανούς.
Αλβανόφωνοι (Αρβανίτες), βλαχόφωνοι και – σε μικρότερο βαθμό – σλαβόφωνοι στην νεότερη Ελλάδα
Ένα μέρος των οπλαρχηγών που πάλεψαν για την ανεξαρτησία των Ελλήνων ήταν αλβανόφωνοι. Πολλοί Έλληνες ευεργέτες ήταν Βλάχοι, ενώ υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι ορισμένοι σλαβόφωνοι πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.
Τουρκόφωνοι Αρμένιοι στην Κιλικία
Ένα μέρος των Αρμενίων της Κιλικίας δεν μιλούσαν αρμενικά, αλλά τουρκικά. Η προγιαγιά μου, για παράδειγμα, η οποία προερχόταν από την περιοχή μιλούσε τουρκικά και δεν γνώριζε καλά αρμενικά. Γι’αυτό και ο πατέρας μου αναγκάστηκε να μάθει την γλώσσα για να συνεννοείται με την γιαγιά του. Οι Αρμένιοι της περιοχής αυτής ήταν πάντοτε επαναστάτες και πολέμησαν με σθένος κατά του τουρκικού ζυγού. Μετά την γενοκτονία οι επιζήσαντες Αρμένιοι της Κιλικίας εγκαταστάθηκαν στην Συρία και τον Λίβανο και θεωρούνται, έως σήμερα, ως οι πιο πατριώτες Αρμένιοι. Οι περισσότεροι απ’αυτούς, συνεχίζουν και γνωρίζουν καλά την τουρκική.
Τουρκόφωνοι στο βόρειο Ιράν
Η πλειοψηφία του πληθυσμού στην βόρεια Περσία ομιλεί αζερικά. Δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο περιφέρειες που απαρτίζουν το βόρειο Ιράν ονομάζονται «Αζερμπαϊτζάν». Ένα τμήμα του πληθυσμού βρίσκεται κοντά στους Τούρκους και φυσικά στους Αζερμπαϊτζανούς της γειτονικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν. Όμως ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού αυτού δεν έχει αζερική εθνική συνείδηση, αλλά βάζει πάνω απ’όλα την πίστη του στο σιιτικό Ισλάμ. Ένας απ’αυτούς είναι και ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν Αλί Χαμενεΐ ο οποίος έχει αζερική καταγωγή αλλά όχι αζερική εθνική συνείδηση.
Μαυροβούνιο
Η περίπτωση του Μαυροβουνίου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Η πλειοψηφία των πολιτών (63,5%) ομιλεί σέρβικα. Μαυροβουνικά ομιλεί μόνο το 22%, περίπου, του πληθυσμού. Ωστόσο, η συγκριτική πλειοψηφία (plurality) του πληθυσμού (45%) είναι Μαυροβούνιοι, ενώ το 29% είναι Σέρβοι. Η ισχυρή εθνική συνείδηση των Μαυροβουνίων φάνηκε στο δημοψήφισμα του 2006 για την ανεξαρτησία του Μαυροβουνίου και φαίνεται και από τις εκλογές στις οποίες οι πολίτες ψηφίζουν κόμματα με ευρωατλαντικό προσανατολισμό.
Ουκρανία
Το ίδιο, λοιπόν, ισχύει και στην Ουκρανία. Πολλοί κάτοικοι στην Μαριούπολη, το Χάρκοβο και την Χερσώνα είναι ρωσόφωνοι. Όμως αντιστέκονται στην ρωσική εισβολή και είναι πατριώτες Ουκρανοί. Δεν βλέπουν τους Ρώσους στρατιώτες ως απελευθερωτές αλλά ως εισβολείς και εγκληματίες. Διότι, ναι μεν μιλούν ρωσικά αλλά είναι Ουκρανοί.
Με δυο λόγια, η σύνδεση γλώσσας και εθνικής συνείδησης είναι ένα περίπλοκο ζήτημα – όπως και η σύνδεση θρησκείας και εθνικής συνείδησης – και χρήζει ιδιαίτερης μελέτης.
