Γράφει ο Αντώνιος Βασιλείου , Αντιστράτηγος (εα), Πολ. Μηχ/κός – MSc in Management Science – τ. Military Advisor at CFE OSCE – τ. Military Scientist at NC3A NATO
Αν πιστεύουμε ότι οι εκτιμήσεις των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών διέρρευσαν αυτήν την εβδομάδα, είναι θέμα χρόνου να πέσει η πρωτεύουσα του 
Αφγανιστάν Καμπούλ, στους Ταλιμπάν. Κρίνοντας από τα ανησυχητικά νέα από πολλούς Αφγανούς που τώρα φωνάζουν να φύγουν από τη χώρα, θα μπορούσε να συμβεί σε μερικές εβδομάδες. Για μερικούς, είναι συγκλονιστικό να πιστεύουν ότι η πόλη των 5 εκατομμυρίων περίπου στο κέντρο της καρδιάς της χώρας, θα μπορούσε να είναι η επόμενη κατάληψη των ταχέως προελαυνόντων Ταλιμπάν οι οποίοι έχουν αναλάβει τον έλεγχο των επαρχιακών πρωτευουσών στο βορρά.
Αλλά για τους στενούς παρατηρητές της πολιτικής αναταραχής που έχει ξεδιπλωθεί όλο το καλοκαίρι μέσα στο υπουργικό συμβούλιο του Αφγανού προέδρου Ashraf Ghani και τις αφγανικές υπηρεσίες ασφαλείας, η επικείμενη κατάρρευση της έδρας της αφγανικής κυβέρνησης ήταν απολύτως προβλέψιμη. Η κυβέρνηση του Ghani βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και οι ηγετικές τάξεις των υπηρεσιών ασφαλείας του Αφγανιστάν βρίσκονται σε πλήρη αταξία.
Την Τετάρτη, ο Ghani ανακοίνωσε την αποπομπή του υπουργού Άμυνας του Αφγανιστάν, Hayatullah Hayat, και την ανάδειξη του στρατηγού Bismillah Khan Mohammadi ως αντικαταστάτη του. Απόφοιτος της Στρατιωτικής Ακαδημίας της Καμπούλ και πρώην μέλος του Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος του Αφγανιστάν που 
υποστηρίζεται από τη Σοβιετική Ένωση, ο Khan στοχεύει για την κορυφαία θέση του Αφγανικού στρατού από τότε που διορίστηκε αρχηγός του στρατού το 2002. Ο Ghani αντικατέστησε επίσης τον απερχόμενο επιτελάρχη του στρατού, στρατηγό Wali Ahmadzai, με τον στρατηγό Hibatullah Alizai, ο οποίος μόλις πριν από οκτώ μήνες έγινε διοικητής του εκλεκτού σώματος ειδικών επιχειρήσεων της χώρας.
Η ανακίνηση στην κορυφή του στρατού του Αφγανιστάν ήταν μόνο η τελευταία σε μια σειρά από ενδείξεις ότι η κατοχή του Ghani στα βασικά στοιχεία της κυβερνητικής εξουσίας εξασθενεί. Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, τα αφγανικά κοινωνικά μέσα ενημέρωσης ήταν γεμάτα με την είδηση ότι ένας πρώην Αφγανός γερουσιαστής και γνωστός επικεφαλής της κυβερνητικής πολιτοφυλακής, ο Mohammad Asif Azimi, διέφυγε στους Ταλιμπάν, αφήνοντας τη βόρεια επαρχία Samangan να τεθεί υπό τον έλεγχό τους. Ο ανασχηματισμός αυτής της εβδομάδας ήρθε καθώς ο Ghani πραγματοποίησε επείγουσα επίσκεψη στη βόρεια πόλη Mazar-i-Sharif και οι Ταλιμπάν συνέχισαν να κατακλύζουν στρατηγικά κυβερνητικά προπύργια σε όλη τη χώρα.
Ενώ όλα τα βλέμματα είναι φυσικά τραβηγμένα από τη θεαματική βία και τις σκηνές σφαγής από την ταχεία εδαφική προέλαση των Ταλιμπάν σε όλη τη χώρα, η μεγαλύτερη απειλή για τη σταθερότητα του Αφγανιστάν ήταν πάντα η ματαιοδοξία τόσων πολλών σε θέσεις εξουσίας στην αφγανική κυβέρνηση. Αυτό περιλαμβάνει τον νέο αρχηγό άμυνας της Καμπούλ, τον Khan, ο οποίος παρά τη φήμη του ως ισχυρού και ικανού στρατιωτικού αξιωματικού είναι πολύ γνωστός στους Αφγανούς ως κεντρικός παίκτης στις εθνοτικά καθοδηγούμενες παρατάξεις στις Αφγανικές Ένοπλες Δυνάμεις και Δυνάμεις Ασφαλείας ANDSF.
Ο Khan ξεκίνησε την καριέρα του ως ένας αξιόπιστος αξιωματικός, ο οποίος στη συνέχεια ανέβηκε γρήγορα στις τάξεις των αντισοβιετικών δυνάμεων μουτζαχεντίν κατά τη διάρκεια του πρώτου εμφυλίου πολέμου στο Αφγανιστάν τη δεκαετία του 1990. Αργότερα έγινε έμπιστος του Ahmad Shah Massoud, βοηθώντας το θρυλικό «Λιοντάρι του Panjshir» να χτίσει τη Βόρεια Συμμαχία κατά των Ταλιμπάν σε τείχος αντίστασης στα βόρεια βουνά Panjshir. Ως κεντρικό μέλος του εποπτικού στρατιωτικού συμβουλίου Shura-e Nazar της Βόρειας Συμμαχίας, ο Khan υπηρέτησε ως ο κύριος στρατιωτικός σύνδεσμος για την Καμπούλ και τις κοντινές επαρχίες Parwan και Kapisa κατά τη διάρκεια του αγώνα για την ανάκτηση της χώρας από τους Ταλιμπάν την πρώτη φορά.
Χρόνια αργότερα, όταν ο επί χρόνια στρατιωτικός ισχυρός άνδρας και υπουργός Άμυνας του Αφγανιστάν, Mohammed Fahim, πέθανε το 2014, ο Khan έγινε ο de facto επικεφαλής μιας από τις σημαντικότερες φατρίες στον αφγανικό στρατό και κληρονόμησε την υποστήριξη σημαντικών ηγετών της Βόρειας Συμμαχίας όπως ο Younus Qanooni, πρώην πρόεδρος της κάτω Βουλής του Αφγανιστάν Wolesi Jirga.
Στην πραγματικότητα, ήταν οι ισχυροί δεσμοί του Khan με τη Βόρεια Συμμαχία που τον έφερναν συχνά σε αντίθεση με τον πρώτο υπουργό Άμυνας του Αφγανιστάν κατά την πρώιμη εποχή μετά τους Ταλιμπάν, τον Abdul Rahim Wardak. Ένας εθνικός Παστούνος που εκπαιδεύτηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Wardak ευνοούσε συχνά τους συναδέλφους του Παστούν για ηγετικές θέσεις και η αντιπάθεια του απέναντι στον Khan ήταν συχνά πηγή τριβών μεταξύ των μεσαίων αξιωματικών. Για χρόνια, ο Khan και ο Wardak μάχονταν για τα πάντα, από διορισμούς προσωπικού έως στρατιωτικό υλικό, και το δίκτυο πιστών του Khan σε ταξιαρχία και τάγμα θεωρούνταν ότι δημιουργούσε ασφυξία στον τρόπο λειτουργίας του αφγανικού στρατού.
Η μεγαλύτερη απειλή για τη σταθερότητα του Αφγανιστάν ήταν πάντοτε η αστάθεια τόσων πολλών σε θέσεις εξουσίας στην αφγανική κυβέρνηση. Ο Khan, ο οποίος είναι πιο γνωστός με τα αρχικά του «Β.Κ.», ήταν σαν μια καταραμένη λέξη στα στόματα των Αμερικανών, Βρετανών και Καναδών στρατιωτικών συμβούλων. Πιστεύονταν ευρέως μεταξύ των διοικητών του ΝΑΤΟ ότι ο Khan ήταν στην κορυφή μιας πολύπλοκης, πολύ φατριοποιημένης στρατιωτικής μαφίας, η οποία συνδέθηκε με κάθε είδους διαφθορά και κλοπή αμερικανικής και στρατιωτικής βοήθειας από το ΝΑΤΟ.
Στη συνέχεια, υπάρχει ο αντιπρόεδρος του Ghani, Amrullah Saleh. Εάν υπάρχει ένα άτομο που πιθανότατα υποστήριξε έντονα τον διορισμό του Khan ως υπουργού Άμυνας, θα ήταν πιθανότατα ο Saleh, πρώην μεταφραστής Αγγλικών του Massoud και για πολλά χρόνια κατά τη διάρκεια και μετά το θάνατο του Massoud, ο επικεφαλής σύνδεσμος της παράταξης της Βόρειας Συμμαχίας στη CIA. Ο Saleh ο οποίος επίσης κάποτε ήταν επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών του Αφγανιστάν, της Εθνικής Διεύθυνσης Ασφάλειας ή του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας. Έξυπνος και σκληρός, ο Saleh εξακολουθεί να ασκεί σημαντική επιρροή σε βασικές φατρίες των αφγανικών υπηρεσιών ασφαλείας και ο οξύς στρατηγικός νους σε συνδυασμό με τον αμβλύ τρόπος του, έχουν κερδίσει σημαντικό σεβασμό και πίστη.
Εάν υπάρχουν δύο εμπιστευτικοί στο υπουργικό συμβούλιο του Ghani που είναι πιο έτοιμοι να αντιμετωπίσουν αυτήν την πιο επικίνδυνη στιγμή στην ιστορία της χώρας, δεν είναι ευρέως γνωστοί. Η αμφίβολη φήμη του Khan και η σκληροπυρηνική αγκαλιά των σκληρών τεχνικών ανάκρισης του Saleh, παρά το γεγονός ότι ήταν επικεφαλής του NDS, οι δύο ιστορικά έχουν αποδειχθεί ότι είναι αποφασισμένοι να χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο που απαιτείται για την υπεράσπιση της Καμπούλ. Το ερώτημα είναι αν άλλα τμήματα του ηγετικού κύκλου του Ghani μπορούν όντως να αντισταθούν.
Εδώ και μήνες, αξιωματούχοι τόσο στο Πακιστάν όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες πιέζουν τον Ghani να απομακρύνει τον σύμβουλο του για την εθνική ασφάλεια, Hamdullah Mohib από τη θέση του. Οι εντάσεις μεταξύ του Mohib και των αξιωματούχων του αμερικανικού Στέιτ Ντιπάρτμεντ ξέσπασαν για πρώτη φορά πριν από δύο χρόνια εν μέσω αδιεξόδου για τις συνομιλίες μεταξύ της κυβέρνησης του Ghani και των Ταλιμπάν. Στη συνέχεια, στα τέλη Μαΐου φέτος, ο αρχηγός του στρατού του Πακιστάν, στρατηγός Qamar Javed Bajwa, φέρεται να είπε στον Ghani ότι δεν θα συναντηθεί πλέον με τον Mohib αφού ο Mohib προφανώς κατηγόρησε το Πακιστάν ότι υποστηρίζει τους Ταλιμπάν και παρομοίασε τη χώρα με έναν οίκο ανοχής.
Προβλέπω μετά από αυτά να μην αργήσει πολύ και ο Mohib να αναγκαστεί να φύγει. Ρεαλιστικά μιλώντας, ο χρόνος που απομένει στο πολιτικό ρολόι του Ghani χτυπά γρήγορα. Εάν η Καμπούλ πέσει όπως είχε προβλεφθεί, δεν υπάρχει λόγος για το τι θα του συμβεί. Μπορούμε μόνο να ελπίσουμε ότι δεν θα έχει την ίδια μοίρα με τον προκάτοχό του, από τη σοβιετική εποχή, Mohammed Najibullah, ο οποίος είχε ένα ιδιαίτερα φρικτό τέλος όταν οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την Καμπούλ το 1996.
Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι για να πιστέψουμε ότι η ηγεσία των Ταλιμπάν θα προσπαθήσει να αποφύγει ένα τέτοιο θέαμα αυτή τη φορά. Άλλωστε, οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση σχεδόν σίγουρα θα αποσύρουν τη βοήθεια στο Αφγανιστάν και θα κυρώσουν ξανά τους Ταλιμπάν εάν η έξοδος του Ghani ήταν παρομοίως τόσο άσχημη. Προφανώς δεν υπάρχουν πολλές ενδείξεις που να εξασφαλίζουν ότι οι Ταλιμπάν θα ενεργήσουν με διάκριση και πειθαρχία όταν έρθει η στιγμή να αντιμετωπίσουν τον Ghani.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάϊντεν έχει απόλυτο δίκιο που συνεχίζει να επιμένει ότι δεν υπάρχει αντίστροφη πορεία για την αμερικανική αποχώρηση από το Αφγανιστάν τώρα. Τίποτα που δεν κάνουν οι ΗΠΑ σε αυτό το σημείο στο στρατιωτικό μέτωπο θα αλλάξει ουσιαστικά τα γεγονότα επί τόπου με τρόπο που θα έχει μόνιμο αντίκτυπο στη στρατηγική αδυναμία της αφγανικής κυβέρνησης. Ωστόσο, παρόλο που το ηγετικό στυλ και οι επιλογές του Ghani είναι σαφώς ένα οδυνηρό σημείο για την Ουάσινγκτον, ο Λευκός Οίκος και οι ανώτεροι αξιωματούχοι του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και του Πενταγώνου πρέπει να αρχίσουν να αναρωτιούνται, αν δεν το έχουν κάνει ήδη, πώς θα μοιάζει αν ο Ghani αφεθεί αντιμέτωπος στη θύελλα.
Στη συνέχεια, πρέπει να τεθεί το ίδιο ερώτημα πολύ ξεκάθαρα στους ηγέτες του Πακιστάν, της Κίνας, του Ιράν, της Ινδίας και της Ρωσίας, οι οποίοι παλεύουν όλοι για μια θέση αφετηρίας (pole position) σε ένα Αφγανιστάν που θα διοικείται από τους Ταλιμπάν μετά τις ΗΠΑ. Άλλωστε, η πτώση της Καμπούλ δεν είναι απλώς κάποια μακρινή, αφηρημένη απόσταση. Είναι πιο κοντά από οποιονδήποτε άλλον, εκτός από τους Ταλιμπάν, και θα έχει σοβαρές επιπτώσεις που θα λερώσουν τα χέρια όλων όσων εμπλέκονται στην αποτυχία των διαπραγματεύσεων στη Doha και την κατάρρευση του Αφγανιστάν.
(Με πληροφορίες από το worldpoliticsreview.com)
* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).
