Πολυτονικό σύστημα γραφής: Πώς δημιουργήθηκε και πώς καταργήθηκε

Σαν σήμερα, στις 23 Νοεμβρίου 1981, καταργείται στα ελληνικά σχολεία το πολυτονικό σύστημα και καθιερώνεται το μονοτονικό. 

Γράφει ο Αναστάσιος Μητρόπουλος, Συνταγματάρχης ε.α.

Συμπληρώνονται φέτος 37 χρόνια από την απόφαση καθιέρωσης του μονοτονικού συστήματος στην Ελλάδα. Τον Νοέμβριο του 1981 ελήφθη η απόφαση για την κατάργηση του πολυτονικού συστήματος και τον Ιανουάριο του 1982 σε μια θυελλώδη συνεδρίαση ψηφίστηκε από τη Βουλή η απόφαση που ακόμη και σήμερα αμφισβητείται.

Η δημιουργία του πολυτονικού συστήματος

Τα τρία τονικά σημάδια και τα δύο πνεύματα (δασεία, ψιλή, περισπωμένη, βαρεία, οξεία, υπογεγραμμένη) του πολυτονικού συστήματος, επινοήθηκαν από τον Αριστοφάνη τον Βυζάντιο γύρω στα 200 π.Χ, για να βοηθήσει τους ξένους μελετητές της αρχαίας ελληνικής γλώσσας να την διαβάζουν και να την προφέρουν σωστά, καθώς η αρχαία ελληνική προφορά ήταν μουσική και τονική, δηλαδή τα φωνήεντα προφέρονταν πολύ διαφορετικά απ’ ότι προφέρονται στη γλώσσα μας.
πολυτονικο συστημα

Ένας άλλος λόγος, για το οποίο δημιουργήθηκαν τα τονικά σημάδια, εικάζεται πως είναι η παρακμή της προφορικής παράδοσης της επικής ποίησης (που σημαίνει ότι οι ίδιοι οι Έλληνες χρειάζονταν καθοδήγηση για να προφέρουν σωστά λέξεις που δεν χρησιμοποιούσαν στην καθημερινή τους ομιλία).
O τονισμός της αρχαίας ελληνικής ήταν κύρια «μουσικός» (μελωδικός, προσωδιακός) και όχι δυναμικός όπως της νέας ελληνικής. Σχετιζόταν δηλαδή βασικά με το ύψος της φωνής και όχι την έντασή της. Στους κλασικούς χρόνους (και συγκεκριμένα από την εποχή του Πλάτωνα) χρησιμοποιούνται για τον τόνο οι όροι «οξύς» και «βαρύς» που αναφέρονται και στο ύψος και στην ένταση.
Στην ελληνιστική περίοδο (δηλαδή μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου) η προφορά της γλώσσας έχει απομακρυνθεί από αυτή της κλασικής περιόδου (5ος και 4ος αι. π.Χ.) σε βαθμό ώστε να κρίνεται απαραίτητο να συνταχθούν βοηθήματα για την ανάγνωση των αρχαίων κειμένων. Τότε λοιπόν εμφανίζονται τα πρώτα τονικά σύμβολα.
Όταν ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε και η διάδοση του συνδέθηκε με τα ελληνικά (μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στα ελληνικά, επιστολές Αποστόλου Παύλου κ.λπ.), η ελληνική γλώσσα έμεινε συνυφασμένη στην Δύση με το πολυτονικό σύστημα. Οι βυζαντινοί μελετητές, γύρω στα 800-850 μ.Χ, όταν και γενικεύτηκε η χρήση των πεζών γραμμάτων (μικρογράμματη γραφή), θεώρησαν καλό να χρησιμοποιήσουν το τονικό σύστημα του Αριστοφάνη του Βυζάντιου, το οποίο όμως δεν είχε πρακτική σημασία για τα βυζαντινά και νέα ελληνικά. Οι Νεοέλληνες κληρονόμησαν το πολυτονικό σύστημα από τους Βυζαντινούς και για πολλά χρόνια, αρκετοί θεωρούν τη χρήση του επιβεβλημένη για τη σωστή γραφή της ελληνικής γλώσσας, θεωρώντας την θέμα εθνικό και γοήτρου, αγνοώντας ή αποκρύπτοντας το γεγονός ότι όχι μόνο είναι περιττό, αλλά και δαπανηρό για την απόδοση της νέας ελληνικής γλώσσας.

Οι υποστηρικτές και οι πολέμιοι του μονοτονικού

Ανέκαθεν υπήρξαν υποστηρικτές και κατακριτές της εφαρμογής του μονοτονικού συστήματος. Ας δούμε μερικές απόψεις και από τις δύο πλευρές:

Τα θετικά από τους υποστηρικτές του μονοτονικού

Το μονοτονικό σύστημα διευκόλυνε τη ζωή των απλών ανθρώπων, αφού πλέον δε θα ήταν υποχρεωμένοι να μαθαίνουν τους κανόνες τονισμού.
Η εφαρμογή του μονοτονικού δεν επηρεάζει την ελληνική γλώσσα, αφού η απλοποίηση του τονικού συστήματος αφορά μόνο το γραπτό λόγο και δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να επηρεάσει τον προφορικό λόγο των Ελλήνων. Αλλά ούτε το γραπτό λόγο μπορεί να επηρεάσει, γιατί τα τονικά σημάδια του πολυτονικού δεν είχαν καμιά λειτουργική αξία.  Τη μόνη πιθανόν αξία που είχαν ήταν η αισθητική της ελληνικής γραφής.
Δεν αποτελεί αποκοπή από την αρχαιότητα αφού τα τονικά σημάδια δεν αποτελούσαν στοιχεία που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες στο γραπτό τους λόγο. Αυτά εφευρέθηκαν πολύ αργότερα, όπως προαναφέρθηκε, κατά την ελληνιστική περίοδο, όταν έπαψε η αρχαία ελληνική να έχει την προφορά και την προσωδία της αρχαίας ελληνικής των κλασικών χρόνων.
Η συμβολή της κατάργησης του πολυτονικού συστήματος ήταν μόνο θετική, γιατί απάλλαξε τους μαθητές από την απομνημόνευση κανόνων, οι οποίοι ούτε παιδευτική αξία είχαν και μάλλον περιέπλεκαν τα πράγματα της γλωσσικής διδασκαλίας.
Όσον αφορά τη γλωσσική αναρχία που υποστηρίζουν κάποιοι ότι αποτελεί συνέπεια της εφαρμογή του μονοτονικού, αυτή, κι αν ακόμη δεχτούμε ότι υφίσταται, δεν μπορεί να οφείλεται στην καθιέρωση του μονοτονικού.
Η καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος ωφέλησε οικονομικά τους εκδοτικούς οίκους, τις υπηρεσίες του κράτους και τις εφημερίδες, καθώς το κόστος για την έκδοση κειμένων, βιβλίων και εγγράφων στο μονοτονικό σύστημα ήταν πολύ μικρότερο απ’ ό,τι στο πολυτονικό.

Τα αρνητικά από τους πολέμιους του μονοτονικού

Δεν είναι λίγοι που θεωρούν ότι η καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος έβλαψε και πρέπει να επανέλθει το πολυτονικό σύστημα. Μερικές χαρακτηριστικές απόψεις:

Οδυσσέας Ελύτης:

«Είμαι υπέρ του παλαιού συστήματος, εναντίον του μονοτονικού και υπέρ της διδασκαλίας των Αρχαίων. Είναι η βάση για να ξέρεις την ετυμολογία των λέξεων. Kάθε ύψιλον, κάθε οξεία, κάθε υπογεγραμμένη, δεν είναι παρά ένας κολπίσκος, μια κατωφέρεια, μια κάθετη βράχου πάνω σε καμπύλη πρύμνας πλεούμενου, κυματιστοί αμπελώνες, υπέρθυρα εκκλησιών…».

Νικηφόρος Βρεττάκος:

«Υπερτιμήθηκε η άποψη ότι διευκολύνει τους μαθητές, κάτι που, ίσως, είναι αντιπαιδαγωγικό. Υπάρχει άλλωστε και μια παράδοση που εκφράζει την άποψη μεγάλων παιδαγωγών, οι οποίοι επιμένουν ότι το παιδί πρέπει να κοπιάζει για να γίνει άνθρωπος ικανός, ώστε στην ζωή του ν’ αντιμετωπίσει όλες τις αντιξοότητες».

Κορνήλιος Καστοριάδης:

“… Αν δεν θέλετε, κύριοι τού υπουργείου, να κάνετε φωνητική ορθογραφία, τότε πρέπει ν’ αφήσετε τους τόνους και τα πνεύματα, γιατί αυτοί που τούς βάλανε ξέρανε τι κάνανε. Δεν υπήρχαν στα αρχαία ελληνικά, γιατί απλούστατα υπήρχαν μέσα στις ίδιες τις λέξεις. Η κατάργηση των τόνων και των πνευμάτων είναι η κατάργηση της ορθογραφίας, που είναι τελικά η κατάργηση τής συνέχειας. Ήδη, τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, γιατί αυτοί είναι γεμάτοι από τον πλούτο των αρχαίων ελληνικών. Δηλαδή, πάμε να καταστρέψουμε ό,τι κτίσαμε. Αυτή είναι η δραματική μοίρα τού σύγχρονου ελληνισμού”.

Δημήτρης Χορν:

“Υπάρχει μια νοοτροπία που θέλει να τα απλοποιήσει όλα. Κι αναρωτιέμαι γιατί; Γιατί οι άνθρωποι δεν πρέπει να μοχθούν; Γιατί ο καρπός τού μόχθου περιφρονείται τόσο πολύ, ενώ τόσο ανάγκη τον έχουμε τώρα ειδικά που ανήκουμε στην Ευρώπη και χρειαζόμαστε όσο ποτέ άλλοτε τα πνευματικά όπλα; Αυτή η νοοτροπία τής απλοποιήσεως μάς έχει οδηγήσει στο σημείο να κακοποιούμε και να εκχυδαϊζουμε τα πάντα. Είναι απελπιστικό, οδυνηρό, για να μην πω θανατηφόρο. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς τι θα παραλάβει και από ποιους η νέα γενιά με την οποία τόσο πολύ ασχολείται η παρούσα κατάσταση. Τι σκοπό έχουν άραγε οι υπεύθυνοι που μεταχειρίζονται τόσο άσχημα την γλώσσα; Τι τέλος πάντων θέλουν να παραδώσουν και από ποιους το παρέλαβαν;”

Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος:

“Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι η επιβολή του Μονοτονικού και η επί ένα τέταρτο αιώνος εφαρμογή του, επέτυχε:

  • Να διχάσει τους ανθρώπους των γραμμάτων
  • Να δυσκολέψει την ετυμολογία των λέξεων, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση του λαού από το αρχικό νόημά τους
  • Να επιφέρει σύγχυση στην ορθογραφία, με κίνδυνο κατολισθήσεως στην φωνητική γραφή
  • Να στερήσει τον γραπτό μας λόγο από την αισθητική του ομορφιά
  • Να καταστρέψει, εν πολλοίς, τη σωστή και ρυθμική προφορά του λόγου, με άφευκτη διολίσθηση στον βατταρισμό και τον βαρβαρισμό
  • Να δυσκολέψει αφάνταστα τις κλασικές και ανθρωπιστικές σπουδές, με τραγικά για το όλο πνευματικό επίπεδο των Νεοελλήνων και την συνείδηση της εθνικής μας συνέχειας αποτελέσματα
  • Να προβάλει ως παιδαγωγικό ιδεώδες την ήσσονα προσπάθεια και να επιβραβεύσει την οκνηρία
  • Να δώσει τραγικά δείγματα οσφυοκαμψίας ενώπιον των μεγάλων συμφερόντων πολυεθνικών εταιρειών, διαφημιστικών γραφείων, εκδοτικών οίκων, εφημερίδων και περιοδικών”

Πηγές:

  • sansimera.gr
  • cretalive.gr
  • ellas2.wordpress.com

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ