Κεντρική Ασία με επίκεντρο το Αφγανιστάν: Μια γεωπολιτική παρτίδα σκάκι για δυνατούς παίκτες

Της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου  , Ιστορικού- Διεθνολόγου *

Δεν ξέρω, αν ο Γκάρι Γκασπάρωφ θα μπορούσε να λύσει αυτή τη δυνατή, γεωπολιτική παρτίδα σκάκι που εξελίσσεται στην Κεντρική Ασία με επίκεντρο το Αφγανιστάν… Και ενώ η ύπαρξη των αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή έκανε πιο βατές και αναμενόμενες τις εξελίξεις, τώρα ως φαίνεται περιπλέκονται ιδιαίτερα τα πράγματα, καθώς οι Ταλιμπαν αναμοχλεύουν τις καταστάσεις και μάλιστα σε κράτη με ιστορικές σχέσεις μεταξύ τους στη Διπλωματία και την Οικονομία…

Η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν έρχονται απέναντι στη λαίλαπα που ονομάζεται Ταλιμπάν, οι οποίοι με μέσο την αναζήτηση οικονομικής (και ενδεχομένως σε στρατιωτικό εξοπλισμό) αρωγής θα διαμορφώσουν νέα εταιρικά “στρατόπεδα” ή θα διαλύσουν τα ήδη υπάρχοντα… Και μέσα σε όλο αυτό το διπλωματικό παιχνίδι τα τουρκόφωνα και τουρκοφιλή κράτη που γειτνιάζουν με το Αφγανιστάν θα λάβουν σοβαρό ρόλο σε αυτό, καθώς ας μην ξεχνάμε εκτός των άλλων ότι η Ρωσία διαθέτει στρατιωτικές βάσεις σε κάποια από αυτά, όπως είναι το Τατζικιστάν (και μάλιστα οι συγκεκριμένες βάσεις είναι από τις μεγαλύτερες που διαθέτουν σε εξωτερικό περιβάλλον)…

Δεν είμαι σίγουρη αν οι ΗΠΑ “τρίβουν τα χέρια τους” από αυτήν την εξέλιξη. Φυσικά η αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν δεν ήταν μία επιχείρηση στιγμιαίας απόφασης (μία υπερδύναμη δημιουργεί το σχεδιασμό της και για μετά από δέκα με είκοσι χρόνια), ήταν, άλλωστε, μία συνθήκη που η Κυβέρνηση Ομπάμα επεξεργαζόταν και δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι η αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν ήταν μία από τις προεκλογικές δεσμεύσεις του Τζο Μπάιντεν… Όμως, δεν ξέρω αν οι ΗΠΑ θέλουν στην παρούσα φάση μία αποδυναμωμένη στο γεωγραφικό περιβάλλον της, Ρωσία…

Η Κίνα θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι το ιμπεριαλιστικό δόγμα της το στηρίζει στην οικονομική ενίσχυση και την αρωγή, μία συνθήκη που μέχρι τη δεκαετία του 1960, στο ίδιο πλαίσιο οι ΗΠΑ στήριζαν τη δική τους εξάπλωση στη Μέση Ανατολή των πετρελαίων… Τώρα με το “Νέο Δρόμο του Μεταξιού” που ξεκίνησε πολύ δυναμικά από την στιγμή ανάληψης των προεδρικών του καθηκόντων το 2014 ο Ζι Ζινπιγκ (ας μην ξεχνάμε ότι ο σχεδιασμός ανήκει στον ίδιο από όταν ήταν αντιπρόεδρος της κινεζικής κυβέρνησης) έχει ήδη βάλει το κράτος του δυναμικά στις περισσότερες χώρες της Ασίας, ακόμα και της Ευρώπης…

Η Κίνα δεν χρησιμοποιεί τα όπλα για να επεκταθεί, αλλά το χρήμα, μία ισχυρή παράμετρο αποδυνάμωσης όλων των ισχυρών δυνάμεων που στηρίζουν ολόκληρους στρατούς σε διάφορα περιβάλλοντα (με τη μορφή στρατιωτικής αρωγής) προκειμένου να υποδηλώνουν την ισχύ τους…

Το συγκεκριμένο δόγμα ιμπεριαλισμού το γνωρίζουν και το έχουν μελετήσει πολύ καλά, οι δύο ιστορικές υπερδυνάμεις του Παγκόσμιου Συστήματος, οι ΗΠΑ (που άλλωστε κι αυτή επί μακρό διάστημα μέχρι τον Ψυχρό Πόλεμο, είχε υιοθετήσει) και η Ρωσία…

Αυτήν την στιγμή, και μάλιστα στη βάση των τελευταίων ειδήσεων, οι Ταλιμπαν παρά τα ιδεολογικά χάσματα με την Κίνα, κυρίως ως προς τα ζητήματα δικαιωμάτων των μουσουλμανικών πληθυσμών που κατοικούν στη δεύτερη, ήρθαν σε συνάντηση με κυβερνητικούς εκπροσώπους του κινεζικού κράτους για σύναψη συμφωνίας ανάμεσά τους…

Μέσα σε όλα αυτά, οφείλουμε να σκεφτόμαστε τη σύναψη 25ετούς Συμφωνίας ανάμεσα σε Κίνα και Ιράν στις αρχές της άνοιξης, που δεν άρεσε καθόλου στη Ρωσία, παρόλο που έχει ιστορικές σχέσεις με τα δύο κράτη, ενώ το ιρανικό καθεστώς όχι λίγες φορές έχει αναλάβει ρόλο διαμεσολαβητή ανάμεσα σε αφγανική Κυβέρνηση και Ταλιμπάν…

Το Αφγανικό Ζήτημα έτσι όπως αρχίζει “να σχηματίζεται” δείχνει ότι προσομοιάζει στον τρόπο εξέλιξης, αλλά και αντιμετώπισης τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά, με τον Συριακό Εμφύλιο… Και παρόλο που σε άλλο πλαίσιο λειτουργούν οι Άραβες, σε άλλο τα μογγολικά μορφώματα (καθώς η πλειονότητα αυτών των οντοτήτων στην Κεντρική Ασία κυρίως έλαβαν υπόσταση από τους Μογγόλους και τον Ταμερλάνο, αν και ως φυλετικές οντότητες προϋπήρχαν), για να καταλάβουμε πώς θα εξελιχθεί στο εσωτερικό πλαίσιο η όλη κατάσταση, αρκεί να δούμε τα διαδοχικά στάδια του Εμφυλίου στη Συρία από το 2012 και μετά… Όμως η εμφανής διαφορά θα είναι, ότι σε αυτό το “διπλωματικό παιχνίδι”, κάθε άλλο παρά Αμερική και Ρωσία θα είναι αντίπαλοι…

Και η χώρα που θα κληθεί να βγάλει το φίδι από την τρύπα, ώστε οι Δυνατοί να δημιουργήσουν τους συσχετισμούς τους, είναι η Τουρκία… Στη Συρία, ας μην ξεχνάμε, ότι οι Κούρδοι στην πραγματικότητα ήταν αυτοί που είχαν και τις “μεγαλύτερες απώλειες” από κάθε άποψη… Τώρα, η Τουρκία θα μπει στο “κρεβάτι του Προκρούστη”…

Και κάτι τελευταίο που θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό και νομίζω ότι εκεί πρέπει να δώσουμε την προσοχή μας… Και είναι πώς θα συμπεριφερθεί το Ιράν… Γιατί, όπως είπαμε, μπορεί να έχει υπογράψει τη Συμφωνία με την Κίνα, όμως ο δίαυλος με τη Δύση ακούει στο όνομα, Ρωσία… Και μία τροφή για σκέψη…

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες που διεξάγονται στο Τόκιο οι ομάδες, Αμερικής και Ιράν για δύο ώρες ήρθαν για πρώτη φορά σε εκεχειρία… Όλοι ξέρουμε το όραμα του Ολυμπισμού και όλα αυτά τα ωραία και τα σπουδαία που δημιουργεί το ολυμπιακό ιδεώδες… Όμως πρώτη φορά άραγε διεξάγονται Ολυμπιακοί Αγώνες ή πιο σωστά γιατί στον ίδιο όμιλο αποφεύγονταν η ταυτόχρονη συμμετοχή των δύο αυτών κρατών;;;… Θεωρώ, ότι πρέπει να μας προβληματίσει, ακόμα κι αν μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ένα φυσιολογικό γεγονός στα πλαίσια ενός αθλητικού γεγονότος και δεν πρέπει να του δίνουμε μεγαλύτερη από τη σημασία που φέρει… Είναι, όμως, το timing και επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και στην Αρχαία Ελλάδα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν ήταν μόνο ένα αθλητικό γεγονός, αλλά το διπλωματικό και πολιτικό γεγονός που δημιουργούσε την επόμενη ημέρα των μέχρι τότε αντίπαλων πόλεων – κρατών.

*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός- Διεθνολόγος, Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, ερευνήτρια της ίδιας Σχολής, Εξωτερική Συνεργάτιδα της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου και μέλος και ερευνήτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.).