Σαν σήμερα, 27 Αυγούστου 1922, κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, βρίσκει μαρτυρικό θάνατο από τον τουρκικό όχλο.
Ο Χρυσόστομος Καλαφάτης (8/1/1867 – 27/81922) ήταν Έλληνας Μικρασιάτης επίσκοπος και θεολόγος ο οποίος διετέλεσε Μητροπολίτης Δράμας και Σμύρνης. Είναι άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η μνήμη του τιμάται την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.
Το πολύπλευρο έργο του ως Μητροπολίτης Σμύρνης
Αφού διετέλεσε Μητροπολίτης Δράμας, Φιλίππων και Ζιχνών, από το 1902 έως το 1910, στις 11 Μαρτίου 1910 ο Χρυσόστομος μετετέθη στη Σμύρνη, ως Μητροπολίτης Σμύρνης. Στη Σμύρνη συνέχισε τους εθνικούς αγώνες, οργανώνοντας μάλιστα πάνδημο συλλαλητήριο ώστε να καταγγείλει τις βιαιότητες των Βουλγάρων στη Μακεδονία εναντίον των Ελλήνων και την υποστήριξη των τουρκικών αρχών προς τη βουλγαρική προπαγάνδα.
Το πολύπλευρο έργο του επεκτάθηκε σε όλα τα επίπεδα της κοινοτικής ζωής – ποιμαντικό, εθνικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό, φιλανθρωπικό – με πρωτοποριακή πρωτοβουλία το μεγάλο κοινωνικό έργο δημιουργίας ευαγών ιδρυμάτων και αθλητικών εγκαταστάσεων για τη νεολαία.
Κατά τον πρώτο διωγμό των Μικρασιατών (επί Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου) βοήθησε πολλές οικογένειες με ναυλωμένα πλοία να διασωθούν σε ασφαλείς τόπους. Παράλληλα, επικοινωνούσε συνεχώς με Οθωμανούς αξιωματούχους και εξηγούσε με συνεντεύξεις κι επιστολές για τον διωγμό των Ελλήνων της Ανατολής σε πρόσωπα στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Ο τότε πρέσβης της Γερμανίας στην Κωνσταντινούπολη, Βόλφ Μέττερνιχ, γράφει σχετικά με τον Χρυσόστομο: “…Δεν γνωρίζω προσωπικώς τον αρχηγόν της Ορθοδόξου Εκκλησίας Σμύρνης. Αλλά από τας εκθέσεις της πρεσβείας δύναμαι να βεβαιώσω ότι ο ελληνικός κλήρος της Σμύρνης κατά την αγωνιώδη περίοδο των ταραχών εξήρθη εις το ύψος του καλυτέρου επί της γης κλήρου, του Αγγλικανικού. Επικεφαλής αυτού του κλήρου ο Μητροπολίτης Σμύρνης, μαζί με τρεις άλλους εκτοπισθέντες επισκόπους, είχε το θάρρος να εξαπολύση εις τα τέσσαρα σημεία του ορίζοντος τας φλογεράς διαμαρτυρίας του, ενώ εγνώριζεν ότι ίστατο επί ηφαιστείου”.
Ο υπουργός θρησκευμάτων του Σουλτάνου ζήτησε την ανάκληση του από τη Σμύρνη καθώς οι τουρκικές αρχές είχαν θορυβηθεί έντονα από την πολυσχιδή δράση του υπέρ του Ελληνισμού. Στις 20 Αυγούστου 1914 Τούρκοι αστυνομικοί απομακρύνουν τον Μητροπολίτη και τον οδηγούν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Χρυσόστομος επιστρέφει στη Σμύρνη μετά την Ανακωχή του Μούδρου το 1918, ενώ η υποδοχή του πίσω στην πρωτεύουσα της Ιωνίας ήταν παλλαϊκή.
Κατά τα έτη 1919 έως 1922, οπότε και η περιοχή της Σμύρνης βρισκόταν υπό Ελληνική Διοίκηση, ο Χρυσόστομος αποτελούσε τον εθνάρχη του Μικρασιάτικου Ελληνισμού. Μάλιστα ήταν ο εμπνευστής της «Μικρασιατικής Άμυνας» για τη δημιουργία αυτόνομου κράτους σε περίπτωση ήττας του ελληνικού στρατού. Η κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922 απογοήτευσε τον Χρυσόστομο, ο όποιος αποδοκίμασε τα σχέδια των Μεγάλων Δυνάμεων για την απομάκρυνση του Ελληνικού στοιχείου από τη Μικρά Ασία, ενώ ταυτόχρονα ζητούσε έντονα από την Ελληνική Κυβέρνηση τρόπους, έως την ύστατη, ώρα για τη διάσωση του Ελληνισμού από την επερχόμενη σφαγή.
Ο μαρτυρικός θάνατος
Παρά τις προτάσεις που του έγιναν να αποχωρήσει ασφαλής από τη Σμύρνη καθώς το μέτωπο κατέρρεε, ο Χρυσόστομος αρνήθηκε να εγκαταλείψει το ποίμνιό του. Στον Μητροπολιτικό Ναό της Αγίας Φωτεινής τέλεσε την τελευταία του Θεία Λειτουργία ενθαρρύνοντας τους φοβισμένους πιστούς που είχαν κατακλύσει της εκκλησία.
Το απόγευμα της 27ης Αυγούστου, Τούρκος αρχιαστυνόμος μαζί με ένοπλους στρατιώτες, μετέβη στα γραφεία της Μητρόπολης Σμύρνης και διέταξε τον Χρυσόστομο να παρουσιαστεί στον Τούρκο στρατιωτικό διοικητή Νουρεντίν πασά, μαζί με τους Έλληνες Δημογέροντες της Σμύρνης Γεώργιο Κλιμάνογλου και Νικόλαο Τσουρούκτσογλου.
Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος προσήχθη ενώπιον του Νουρεντίν στο Διοικητήριο. Εκεί ο τούρκος διοικητής τον κατηγόρησε για τη φιλελληνική του στάση και τις ενέργειές του εναντίον του τουρκικού έθνους και αφού τον εξύβρισε τον παρέδωσε στους εξαγριωμένους Τούρκους που είχαν κατακλύσει την πλατεία του Διοικητηρίου.
Πρώτοι δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους οι δύο Δημογέροντες Γεώργιος Κλιμάνογλου και Νικόλαος Τσουρουκτσόγλου. Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος βασανίσθηκε, τυφλώθηκε και διαμελίστηκε από τον τουρκικό όχλο βρίσκοντας έτσι μαρτυρικό θάνατο, στις 27 Αυγούστου 1922
Ανακήρυξη Αγίου
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο ως Ιερομάρτυρα.
Η μνήμη του “Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης” και των συν αυτώ Αγίων αρχιερέων Γρηγορίου Κυδωνιών, Αμβροσίου Μοσχονησίων, Προκοπίου Ικονίου, Ευθυμίου Ζήλων καθώς και των κληρικών και λαϊκών που σφαγιάσθηκαν κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή» εορτάζεται την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (Σεπτέμβριος)
