Σαν σήμερα, στις 12 Ιουλίου 1917, η μάχη της Κρέσνας (με αυτές των Σιμιτλή – Τζουμαγιάς) αποτέλεσε την τελευταία φάση της ελληνικής προέλασης στο βουλγαρικό έδαφος κατά τη διάρκεια του Β’ Βαλκανικού Πολέμου.
Η προς βορρά και κατά μήκος του ποταμού Στρυμώνα πορεία των ελληνικών δυνάμεων τερματίστηκε με την ανακωχή ύστερα από τη δυσμενή θέση στην οποία είχε περιέλθει η Βουλγαρία σε όλα τα μέτωπα με τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες (Ρουμανία, Σερβία, Οθωμανική Αυτοκρατορία).
Παρατάξεις
Ύστερα από την νικηφόρα για την ελληνική πλευρά Μάχη Δοϊράνης, οι ελληνικές δυνάμεις συνέχισαν την προέλασή τους βόρεια και αναπτύχθηκαν βόρεια των Στενών της Κρέσνας. Ο Ελληνικός Στρατός διέθετε για τις επιχειρήσεις συνολικά επτά Μεραρχίες (3η, 4η, 10η στα αριστερά, 2η, 5η, 6η στο κέντρο και 7η στα δεξιά) και μία ταξιαρχία ιππικού.
Οι Βούλγαροι, επωφελούμενοι όμως της αναστολής της σερβικής επίθεσης, απέσυραν σημαντικές δυνάμεις από το Τσάρεβο Σέλο και τις διέθεσαν προς ενίσχυση της 2ης Βουλγαρικής Στρατιάς κατά των Ελλήνων. Στις 11 Ιουλίου η βουλγαρική γραμμή εκτείνονταν στην αμυντική τοποθεσία: Χασάν Πασά, Βίντρεν, Σιμιτλή, Ουράνοβο, ύψωμα 1378 (ήτοι Αρισβανίτσα – βλέπε εφημ. Σκριπ της 19 ιουλίου 1913, φύλλο 3), που κάλυπτε την περιοχή της Άνω Τζουμαγιάς.
Προέλαση
Στις 12 Ιουλίου τα ελληνικά τμήματα εξαπέλυσαν επίθεση στον δεξιό και κεντρικό τομέα του μετώπου, όμως η σθεναρή αντίσταση των Βουλγάρων, το ανώμαλο έδαφος και οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες αρχικά δεν επέφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στις 13 η επίθεση εντάθηκε και επιτεύχθηκε η διάρρηξη των βουλγαρικών γραμμών στον τομέα Βίντρεν, οι οποίες αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν για να αποφύγουν τον κίνδυνο κύκλωσης.
Ταυτόχρονα δύο μεραρχίες ενεργούσαν κατά του τομέα Σιμιτλή και κατάφεραν να καταλάβουν τα νοτιοδυτικά υψώματα του χωριού. Τα βουλγαρικά τμήματα άρχισαν να συμπτύσσονται βόρεια εγκαταλείποντας άφθονο πολεμικό υλικό. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας τα πρώτα ελληνικά τμήματα εισήλθαν στο Σιμιτλή και εν συνεχεία προωθήθηκαν καταλαμβάνοντας τα βόρεια υψώματα του χωριού. Η 7η Μεραρχία στην δεξιά πλευρά του μετώπου προέλασε από το Πρεντέλ Χαν προς το Γράντεβο.
Στις 14 Ιουλίου οι ελληνικές δυνάμεις συνέχισαν τον επιθετικό αγώνα σε ολόκληρο το μέτωπο με αμείωτη ένταση. Δεν κατάφεραν όμως αρχικά να διασπάσουν την κύρια βουλγαρική αμυντική τοποθεσία. Τελικά τη νύχτα της 14ης προς 15η Ιουλίου οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και συμπτήχθηκαν προς Άνω Τζουμαγιά.
Απολογισμός
Η επιτυχής προέλαση του Ελληνικού Στρατού από τα Στενά της Κρέσνας, προς το Σιμιτλή και τελικά προς την Άνω Τζουμαγιά, ήταν από τις τελευταίες επιχειρήσεις πριν την σύναψη ανακωχής με τη Βουλγαρία στις 18 Ιουλίου 1913.
Η μάχη έγινε το 1913 με μεγάλες απώλειες του Ε Σ εκεί σκοτώθηκε ο ΒΕΛΙΣΆΡΙΟΣ στα όρη Άγκιστρο η CİGEL