Ο εκ των κορυφαίων καθηγητών της χώρας, μέλος συμβουλευτικής επιτροπής ΙΔΙΣ και συγγραφέας του βιβλίου «Διεκδικητικός Πατριωτισμός» (Εκδόσεις «Παπαδόπουλος») αναφέρεται στα πρόσωπα που ο Ταγίπ Ερντογάν θα μπορούσε να στηρίξει ως διαδόχους του, αλλά και στους κινδύνους που η μεταβατική περίοδος υποκρύπτει για την Ελλάδα.
Ξεκινούν οι διεργασίες για την μετά-Ερντογάν εποχή στην Τουρκία κ. Φίλη; Πώς διαμορφώνεται η εικόνα;
Πράγματι, το καθεστώς Ερντογάν εμφανίζει εδώ και καιρό σημάδια παρακμής. Ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος έχει κλειστεί σε ένα όλο και πιο συρρικνούμενο στενό κύκλο οικογένειας και συνεργατών, κάτι που τον έχει αποστειρώσει σε σχέση με τους Τούρκους πολίτες, ενώ η εμπιστοσύνη των τελευταίων προς το πρόσωπό του, έχει κλονιστεί σοβαρά. Έτσι για πρώτη φορά στα 18 χρόνια της πολιτικής του κυριαρχίας, έχει χάσει την επαφή του με την κοινωνία.
Τα ερωτήματα εδώ, είναι πρώτον, αν ο ίδιος ο Ερντογάν μπορεί να ελέγξει την διαδοχή του, δεύτερον, αν θα επιλέξει μία ηρωική έξοδο για να αποφύγει μια ταπεινωτική ήττα, τρίτον, αν λόγω ψυχοσύνθεσης, το παλέψει μέχρι τέλους, αρχικά με αλλαγή του εκλογικού νόμου και εν συνεχεία με ότι μέθοδο απαιτείται προκειμένου να παραμείνει στην εξουσία πάση θυσία (αυτό προφανώς αφορά και την Ελλάδα).
Και τέταρτον, αν η συμπεριφορά του αρχίζει να γίνεται βλαπτική για τη χώρα του, κατά πόσον θα παρέμβουν θεσμικοί και εξωθεσμικοί μηχανισμοί για να μετριάσουν τη ζημία. Αξίζει να επισημανθεί, ότι το παρακράτος έχει επανακάμψει εσχάτως, με κύριο εκφραστή στα δημόσια πράγματα τον Μπαχτσελί, ενώ αυτό εξακολουθεί να δραστηριοποιείται στο παρασκήνιο.
Μπορεί η αποχώρηση του Ερντογάν να αποτελεί και μέρος των διαπραγματεύσεων με τον διεθνή παράγοντα, κυρίως με τις Ηνωμένες Πολιτείες;
Φρόνιμο είναι, για οποιαδήποτε εξωτερική δύναμη, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, να μην εμπλακεί στα εσωτερικά της Τουρκίας. Από το 2016 και μετά, σε συνέχεια του αποτυχημένου πραξικοπήματος, έχει επικρατήσει κλίμα αμοιβαίας δυσπιστίας ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και την Άγκυρα. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του Ερντογάν, αποτελεί εξάλλου, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα για την Τουρκία.
Συνεπώς, αν ο τελευταίος πρόκειται να θέσει σε διαπραγμάτευση ενδεχόμενη αποχώρησή του από την εξουσία, δύσκολα θα απευθυνθεί στις ΗΠΑ και ακόμα δυσκολότερα αυτές θα πιστέψουν ότι έχει ειλικρινείς προθέσεις απέναντί τους. Άλλωστε μια τέτοια κίνηση, θα έδειχνε αδυναμία από πλευράς του Τούρκου προέδρου και οπωσδήποτε, δεν θα ήθελε να δείξει ή να παραδεχτεί στους Αμερικανούς ότι έχει περιέλθει σε αυτή τη θέση, φοβούμενος ότι θα εκμεταλλεύονταν την κατάσταση, αυξάνοντας έτι περαιτέρω την πίεση προς αυτόν. Πολλώ δε μάλλον, από τη στιγμή που ο Έρντογάν έχει επενδύσει σε ένα αντιδυτικό/αντιαμερικανικό αφήγημα, το οποίο μάλιστα συνδέει ευθέως με τον αγώνα ανεξαρτησίας που ο ίδιος υποτίθεται ότι διεξάγει, προκειμένου να απαλλάξει τη χώρα του από τα βάρη και τις εξαρτήσεις του κεμαλικού παρελθόντος. Ακόμη, λοιπόν, και αν συνειδητοποιήσει την εξαιρετικά δυσμενή θέση στην οποία σταθερά, περιέρχεται, θα εξαντλήσει τα περιθώρια εναλλακτικών προτού προσφύγει στη βοήθεια των Αμερικανών.
Τα σενάρια διαδοχής; Υπάρχουν; Και υπό ποιες προϋποθέσεις η αντιπολίτευση μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική λύση;
Ακούγονται πολλά και καλό είναι να αποφεύγουμε την apriori υιοθέτηση σεναρίων. Σε ένα τόσο κλειστό σύστημα, όπως το ερντογανικό, μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν και δη με μεγάλο βαθμό επισφάλειας. Ο Ακάρ προβάλλει ως εκ των υποψηφιών και αυτό εξηγεί σε κάποιο βαθμό την καθημερινή του πλέον ενασχόληση με την Ελλάδα. Όμως, αν δεν πάρει το δαχτυλίδι από τον Ερντογάν, ο βαθμός απήχησής του στο εσωτερικό του AKP είναι πολύ περιορισμένος. Πιστώνεται τη στάση του τη βραδιά του αποτυχημένου πραξικοπήματος και φαίνεται τα χνώτα του να ταιριάζουν με του Τούρκου προέδρου. Όμως, ακριβώς επειδή βρίσκεται στην κούρσα της διαδοχής από νωρίς, δεν αποκλείεται η υποψηφιότητά του να «καεί».
Ο Φιντάν, που διοικεί τις μυστικές υπηρεσίες πολύ πάνω από δέκα χρόνια είναι εκ των εμπίστων του Τούρκου προέδρου, αλλά η μετάβασή του στην πολιτική είναι αμφίβολη. Ο Σοϊλού, νυν υπουργός εσωτερικών, θεωρούνταν εκ των φαβορί αλλά η διαχείριση του Έβρου και της πανδημίας τον έχει «κοντύνει» και ο Ερντογάν τον διατήρησε στη θέση του ενώ είχε υποβάλει την παραίτησή του περισσότερο για να τον κρατά σε ομηρία. Ο Σοϊλού είναι ο μεγάλος εχθρός του Αλμπαϊράκ, πρώην υπουργού οικονομικών και γαμπρού του Ερντογάν, ο οποίος αναζητεί τρόπους να επανακάμψει αλλά η αποτυχημένη κυβερνητική του θητεία δεν επιτρέπει σκέψεις για αντικατάσταση του Ερντογάν. Υπάρχουν προφανώς και άλλα πρόσωπα λιγότερο η περισσότερο γνωστά σε εμάς, που συμπεριλαμβάνονται στη λίστα. Αλλά για την ώρα, ο Ερντογάν θα κρίνει αν και πως θα μεταβιβάσει την εξουσία, γιατί στις εκλογές δεν πρόκειται να κατέλθει για να χάσει.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, κύριε Σκουρή, δεν αποκλείεται η επιλογή ενός προσώπου-έκπληξη με κριτήριο την εμπιστοσύνη και όχι τις δυνατότητές του. Κάπως έτσι λειτούργησε και το περιβάλλον Γιέλτσιν στην επιλογή του Πούτιν, μόνο που ο τελευταίος αποδείχθηκε στιβαρός και ανθεκτικός. Το πρόβλημα υγείας του Ερντογάν, εφόσον υφίσταται, θα του έδινε μία διέξοδο, σώζοντας, μάλιστα, τα προσχήματα για τον ίδιο.
Η μεταβατική εποχή θα δημιουργήσει νέους κινδύνους για τη χώρα μας; Θα θέλατε να μας αναλύσετε τις σκέψεις σας;
Καταρχάς, δεν μπορούμε να προεξοφλήσουμε ότι θα υπάρξει μεταβατική περίοδος και κατά πόσο η αλλαγή σελίδας στην Τουρκία θα γίνει τελικά με ομαλό ή μη τρόπο. Επομένως, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί ο αντίκτυπος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες σταθερές όπως έχουν παγιωθεί ή διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, τις οποίες πρέπει να λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη. Κορυφαία αυτών η «Γαλάζια Πατρίδα», ένα αναθεωρητικό και επιθετικό δόγμα το οποίο βρίσκεται στον πυρήνα της τουρκικής πολιτικής. Δυσκολεύομαι να δω ακόμα και τον μετριοπαθέστερο Τούρκο ηγέτη να υπαναχωρεί χωρίς διαπραγμάτευση και ανταλλάγματα από αυτή την ακραία θέση. Επίσης, όλα τα κόμματα στην γειτονική χώρα, με εξαίρεση το φιλοκουρδικό-φιλεργατικό κόμμα, υπερθεματίζουν σε εθνικιστικές κορόνες εναντίον Ελλάδας και Κύπρου.
Αν μάλιστα ο επόμενος ηγέτης της Τουρκίας δεν έχει, τουλάχιστον σε πρώτη φάση, την απήχηση και διεισδυτικότητα του Ερντογάν των περασμένων ετών, θα είναι υποχρεωμένος να κάνει επίδειξη πατριωτισμού , αν όχι εθνικισμού. Η σχέση του με το βαθύ κράτος, ο βαθμός αποδοχής του από τις ένοπλες δυνάμεις, αν και τμήμα αυτών έχει ερντογανοποιηθεί, και εξίσου η δυσκολία να επαναφέρει τη θεσμική λειτουργία και τον συντονισμό ανάμεσα στα αρμόδια υπουργεία (λόγω του υπερσυγκεντρωτικού χαρακτήρα της νυν προεδρίας), θα κρίνουν την υπόστασή του αλλά και την εκ μέρους του ευχέρεια ή μη κινήσεων. Πάντως, το γεγονός ότι η τουρκική κοινωνία αλλά και στελέχη των ενόπλων δυνάμεων και του υπουργείου εξωτερικών έχουν εκπαιδευθεί σε ακραία μαξιμαλιστικές και εκτός διεθνούς έννομης τάξης αντιλήψεις δυσκολεύει την όποια προσπάθεια μετριασμού τους. Μόνο ο Ερντογάν από τους τωρινούς πολιτικούς της Τουρκίας έχει το διαμέτρημα να «μαζέψει» αυτές τις απόψεις και να αναδιπλωθεί.
Περισσότερα άρθρα από τον Κωνσταντίνο Φίλη:
