Στο σύγχρονο περιβάλλον της ύπαρξης πληθώρας πληροφοριών και της δυνατότητας ανάλυσης τους σε μικρό σχετικά χρόνο, έχει δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση πως τα πάντα είναι βασίζονται στο χρόνο απόκτησης της πληροφορίας. Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική κι έχει να κάνει με τις διαστάσεις του χώρου των πληροφοριών, μια εκ των οποίων είναι και ο χρόνος.
Η προσέγγιση των υπηρεσιών πληροφοριών των δυτικών κρατών για τη διακίνηση, ανάλυση και εν τέλει χρησιμοποίησή τους και η υπερεκτίμηση των ηλεκτρονικών μέσων, έχει προκαλέσει ένα υπέρογκο και εν ολίγοις δύσκολα εκμεταλεύσιμο πλαίσιο αναζήτησης και αξιολόγησής της πληροφορίας. Η συλλογή παντός είδους πληροφορίας μέσα σε ένα χαώδες περιβάλλον είναι πολύ κοντά στην εικόνα ενός αστέγου που ψάχνει φαγητό σ’ έναν κάδο σκουπιδιών.
Αν σ’ αυτό το πλαίσιο περιλάβουμε και τη λειτουργία του τύπου, κυρίως του ηλεκτρονικού και τηλεοπτικού, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα δαιδαλώδες και εν πολλοίς ασύνδετο σύστημα που εύκολα γίνεται αντιληπτό πως δεν μπορεί να ελεγχθεί από κανέναν. Παρά την τεράστια πρόοδο στη διαχείριση μεγάλων δεδομένων (Big Data Management) και τη σχετική ευκολία στην αποθήκευση και αρχειοθέτηση τους, υπάρχει απίστευτη δυσκολία στην αξιολόγηση και την εκμετάλλευσή τους. Είναι δε ακόμα πιο δύσκολη η χρήση πληροφοριών προερχομένων από το χώρο του τύπου και η συσχέτισή τους με πληροφορίες προερχόμενες από άλλες πηγές.
Η χρήση των κοινωνικών δικτύων ως πηγών πληροφοριών, ή ακόμα περισσότερο ως στοιχείων σφυγμομέτρησης και αντίδρασης στοχευμένου κοινού, από τις υπηρεσίες πληροφοριών, έχει αποδείξει πως αποτελούν μια σχετικά αξιόπιστη λύση. Η έννοια του troll, σχεδόν συνώνυμη με εκείνη της προπαγάνδας, έχει μπεί για τα καλά στη ζωή μας και ευθύνεται για μια σειρά παράλογων αντιδράσεων συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, εύκολα επηρεάσιμων από στοχευμένες ειδήσεις.
Αν και είναι σχετικά εύκολο να δημιουργηθεί “κοινό” στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. είναι εξαιρετικά δύσκολο να ελεγχθεί, να καθοδηγηθεί και εν τέλει να χρησιμοποιηθεί για συγκεκριμένο σκοπό. Η Γκαιμπελική μέθοδος της προπαγάνδας μέσω προκατασκευασμένων ειδήσεων, βασισμένων είτε σε πραγματικά είτε σε φανταστικά γεγονότα, φαίνεται πως έχει επανέλθει δριμύτερη κι ακούει πλέον στο όνομα “Ψευδείς Ειδήσεις – Fake News”.
Έχοντας αποφέρει στο παρελθόν σημαντικά αποτελέσματα για όσους τη χρησιμοποίησαν, μέσα σε ένα σαφώς καθορισμένο πλαίσιο Επιχειρήσεων Τύπου (ή αλλιώς Media Operations), έχει εξελιχθεί σε ένα συστηματικό εργαλείο “κατασκευής” ή “καταστροφής” προσωπικοτήτων, ανάλογα με το είδος και το σκοπό της επιχείρησης. Η ένταξη των Επιχειρήσεων Τύπου στη σύγχρονη πολυμορφική διάσταση πολέμου, διαμορφώνει και τον τρόπο που χειρίζονται τις Ψευδείς Ειδήσεις αυτοί που τις σχεδιάζουν και τις εκτελούν.
Εδώ οφείλουμε να διασαφηνίσουμε μια σημαντική παράμετρο: Όταν οι Ψευδείς Ειδήσεις χρησιμοποιούνται για την επίτευξη διεθνών στρατηγικών σκοπών, διαθέτουν στοιχεία αντικειμενικής πραγματικότητας. Αυτό συμβαίνει γιατί ο διεθνής μακρόκοσμος διαθέτει εργαλεία “μέτρησης” της ακρίβειας, της αντικειμενικότητας και αληθοφάνειας μιας είδησης. Δεν είναι βέβαια σίγουρο πως τα εργαλεία αυτά δηλώνουν με σαφήνεια και ακρίβεια αν μια είδηση είναι ψευδής ή όχι, αφού περιλαμβάνουν στα στοιχεία μέτρησης και την πηγή των ειδήσεων, άρα και την αξιοπιστία τους.
Αντίθετα, στον Ελληνικό μικρόκοσμο, μια είδηση όσο περισσότερα ψευδή στοιχεία διαθέτει τόσο πιο αληθοφανής δηλώνει. Οι κύριες πηγές ψευδών ειδήσεων στην Ελλάδα είναι τα κομματικά επιτελεία, οι κρατικές υπηρεσίες και οι δημοσιογραφικές “αυλές”. Όλοι αυτοί δηλαδή που θεωρητικά συνιστούν τους θεματοφύλακες της ενημέρωσης. Οι ψευδείς ειδήσεις στην Ελλάδα διαμορφώνουν πρόσκαιρο κλίμα αντίδρασης σε συγκεκριμένο γεγονός ή γεγονότα και συνοδεύονται από μερική κινητοποίηση πλήθους αναγνωστών.
Η παντελής άγνοια αρκετών εκπροσώπων του τύπου στην Ελλάδα, σχετικά με το επιστημονικό υπόβαθρο της σύγχρονης ενημέρωσης αλλά και του τρόπου που αυτή χρησιμοποιείται κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά, έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο έλλειμμα αντικειμενικότητας, σαφήνειας και πλουραλισμού.
Ο Ελληνικός μικρόκοσμος της ενημέρωσης, διοικούμενος κατά κύριο λόγο με παλιομοδίτικες μεθόδους και κατευθυνόμενος, αν όχι ποδηγετούμενος, από συμφέροντα και “καπεταναίους”, χρησιμοποιεί κατά κόρον ψευδείς ειδήσεις για την ανάδειξη θεμάτων αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης. Είτε πρόκειται για πολιτικές σκοπιμότητες είτε για επιχειρηματικά ή άλλα συμφέροντα, η χρήση τους είναι εμφανώς αναποτελεσματική καθώς το κοινό είναι υποψιασμένο, οι αντίπαλοι (όποιοι είναι αυτοί κάθε φορά) έτοιμοι να τις αντιμετωπίσουν και επιπρόσθετα: Δεν περιέχουν κανένα στοιχείο αληθοφάνειας ή στοιχειώδους ρεαλισμού.
Η διεθνής πρακτική έχει αποδείξει, κι αυτό συμβαίνει συστηματικά σε ασκήσεις διεθνών οργανισμών (ΝΑΤΟ, ΕΕ) , πως η καλά καθοδηγούμενη ενημέρωση αποτελεί state of the art για την επιτυχία μιας στρατιωτικής επιχείρησης. Είναι όμως κρίσιμη η διάσταση της ύπαρξης σαφούς σκοπού, αναλυτικού σχεδίου και συστηματικής υλοποίησης της καθοδηγούμενης αρθρογραφίας και της μέτρησης της αποτελεσματικότητάς της, κυρίως με τη χρήση αντικειμενικών εργαλείων κι όχι εργαλείων τύπου Google Analytics.
Η χρήση καθοδηγούμενης ή ψευδούς ενημέρωσης στον Ελληνικό χώρο το μόνο που καταφέρνει είναι να δημιουργεί αντιπαραθέσεις που εκφράζονται με κουτσομπολίστικο τρόπο και οδηγούν πολλές φορές και σε δικαστικές διαμάχες ετών. Επιχειρησιακά, σε διεθνές επίπεδο, η χρήση ψευδών ειδήσεων έχει στόχους βραχυπρόθεσμους και μάλιστα αποβλέπει στην αποφυγή κυρώσεων και συνεπειών.
Από τα παραπάνω γίνεται προφανής η ένδεια τεχνογνωσίας ενός σημαντικού αριθμού εκπροσώπων του τύπου στην Ελλάδα, σε μεθοδολογίες τις οποίες χρησιμοποιούν ερασιτεχνικά και αντί να τους αποφέρουν κέρδος, τους ζημιώνουν συστηματικά.
Το κοινό στην Ελλάδα δεν έχει σημαντικές διαφορές από ένα άλλο δυτικό κοινό, στα κύρια χαρακτηριστικά του και στον τρόπο αντίδρασης του. Η διαφορά έγκειται στο “φαγητό” που του προσφέρεται και στο “σερβίτσιο¨που χρησιμοποιείται.
