Ο «Ουρανός» πέφτει στα κεφάλια των Γερμανών στο Στάλινγκραντ

Σαν σήμερα 19 Νοεμβρίου 1942 ο Κόκκινος Στρατός εκτόξευσε την Επιχείρηση «Ουρανός» και κύκλωσε 250.000 στρατιώτες του Άξονα στο Στάλινγκραντ.

Στο προηγούμενο άρθρο παρουσιάσαμε την εξέλιξη της γερμανικής επίθεσης στο Ανατολικό Μέτωπο το θέρος του 1942.

Η 6^η Στρατιά στο Στάλινγκραντ

Όπως είδαμε η 6^η Στρατιά έφτασε στα περίχωρα του Στάλινγκραντ στις 23 Αυγούστου. Μέσα στην πόλη είχαν συμπτυχθεί η 62^η και η 64^η Ρωσικές Στρατιές. Κλίμα αισιοδοξίας πρυτάνευε μεταξύ των Γερμανών. Ο Χίτλερ εξέδωσε διαταγή σύμφωνα με την οποία με την κατάληψη της πόλης, που περίμενε να συμβεί γρήγορα, όλοι οι άρρενες κάτοικοι να εξοντώνονταν και οι γυναίκες να απομακρύνονταν ώστε το Στάλινγκραντ να ερημώνονταν.

Όμως παρά το γεγονός ότι οι Γερμανοί κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της πόλης η άμυνα του Στάλινγκραντ αποδείχθηκε πολύ σκληρό καρύδι για να σπάσει. Οι μάχες από σπίτι σε σπίτι, από όροφο σε όροφο και από δωμάτιο σε δωμάτιο προκαλούσαν τεράστιες απώλειες. Στις 6 Οκτωβρίου 1942 στο πολεμικό ημερολόγιο της 6^ης Στρατιάς αναφέρονταν ότι η μέση δύναμη των ταγμάτων πεζικού της Στρατιάς ήταν 3 αξιωματικοί, 11 υπαξιωματικοί και 62 στρατιώτες.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η κρίσιμη τρωτότητα της 6^ης Στρατιάς δεν βρίσκονταν στην ίδια αλλά στις ρουμανικές δυνάμεις που ασφάλιζαν τα πλευρά της.

Σχεδιάζοντας τον «Ουρανό»

Το 1942 όπως και το 1941 ο Χίτλερ είχε υποεκτιμήσει τους ανθρώπινους και υλικούς πόρους της Σοβιετικής Ένωσης και πίστευε ότι αρκούσε ένα τελευταίο ισχυρό χτύπημα για να καταρρεύσει ο αντίπαλος του. Η πραγματικότητα ήταν τελείως διαφορετική. Την περίοδο από τον Απρίλιο ως τον Οκτώβριο του 1942 η Στάβκα είχε διαθέσει από τις εφεδρείες της 189 μεραρχίες πεζικού, 78 ανεξάρτητες ταξιαρχίες πεζικού, 30 μηχανοκίνητα σώματα και 159 ταξιαρχίες αρμάτων. Έτσι από την άλλη πλευρά του Βόλγα δεν έλλειπαν οι δυνάμεις και όπου υπάρχουν δυνάμεις υπάρχουν και δυνατότητες.

Ο Ζούκοφ μας λέει ότι στις 12 Σεπτεμβρίου αυτός ο Βασιλέφσκυ και ο Στάλιν συζητούσαν πως θα απωθούσαν την 6^η Στρατιά από την όχθη του Βόλγα βόρεια του Στάλινγκραντ. Σε κάποια φάση οι δύο στρατηγοί πρότειναν στον Στάλιν ότι θα έπρεπε να κάνουν κάτι δραστικότερο από τις τοπικές αντεπιθέσεις που συζητούσαν. Ο Στάλιν έδειξε να ενδιαφέρεται και τους έδωσε την άδεια να διερευνήσουν τις πιθανότητες.

Την επόμενη μέρα οι δύο στρατηγοί δούλεψαν μέχρι αργά και το βράδυ παρουσιάστηκαν στον Στάλιν προτείνοντας του: πρώτον να συνεχιστεί η φθορά των Γερμανών μέσα στην πόλη και δεύτερον να ξεκινήσουν οι προετοιμασίες για μία αντεπίθεση τόσο ισχυρή που θα ανέστρεφε τη στρατηγική κατάσταση στη νότια Ρωσία.

Στη συνέχεια μετέβησαν στο Στάλινγκραντ για να μελετήσουν την κατάσταση και στις 28 Σεπτεμβρίου επέστρεψαν στη Μόσχα και παρουσίασαν το σχέδιο τους στον Στάλιν σε ένα μεγάλο χάρτη. Ο Σοβιετικός ηγέτης έγραψε τη λέξη «εγκρίνεται» και πρόσθεσε την υπογραφή του. Ο «Ουρανός» είχε γεννηθεί.

Η Επιχείρηση «Ουρανός» θα επεδίωκε να κρατήσει καθηλωμένη την 6^η Στρατιά ενώ δύο ισχυροί βραχίονες, το Νοτιοδυτικό Μέτωπο από βόρεια και το Μέτωπο Στάλινγκραντ από τα νότια θα συνέτριβαν τις ρουμανικές δυνάμεις που βρίσκονταν δεξιά και αριστερά από την 6^η Στρατιά και θα έφταναν στα μετόπισθεν της κυκλώνοντας την (και μέρος της 4^ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς). Σημείο συνάντησης των δύο βραχιόνων ορίστηκε το Σοβέτσκιυ και η κύρια προσπάθεια ανατέθηκε στο Νοτιοδυτικό Μέτωπο.

Η παραπλάνηση ήταν ουσιώδες τμήμα του «Ουρανού» καθώς η πρόωρη αποκάλυψη του θα μπορούσε να οδηγήσει τους Γερμανούς στο να συμπτύξουν τις δυνάμεις τους.

Έτσι οι διοικητές των Μετώπων έλαβαν γνώση του σχεδίου στα μέσα Οκτωβρίου και τους απαγορεύτηκε να αρχίσουν τη δικιά τους σχεδίαση πριν τη πρώτη βδομάδα του Νοεμβρίου. Μονάδες που θα συμμετείχαν στην επίθεση έσκαβαν εντατικά χαρακώματα για να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι σκόπευαν να αμυνθούν ενώ ο όγκος των δυνάμεων που θα συμμετείχαν στην επίθεση συγκεντρώθηκε στο Σαράτοφ, πάνω από 500 χλμ. μακριά από το Στάλινγκραντ, και από εκεί μεταφέρονταν μπροστά μόνο νύχτα. Επίσης η προπαρασκευή πυροβολικού μειώθηκε στη μιάμιση ώρα.

Η γερμανική εκτίμηση

Η εκτίμηση της υπηρεσίας πληροφοριών του αρχηγείου του γερμανικού στρατού ήταν ότι αν οι Σοβιετικοί προσπαθούσαν κάποια μεγάλης κλίμακας ενέργεια αυτή θα συνέβαινε στον τομέα της Ομάδας Στρατιών Κέντρου. Η εκτίμηση αυτή διατηρήθηκε μέχρι και μέσα στον Νοέμβριο. Στις 12 Νοεμβρίου καθώς οι ενδείξεις άρχισαν να συσσωρεύονται η υπηρεσία πληροφοριών θεώρησε πιθανή μία σοβιετική επίθεση στον τομέα της 3^ης Ρουμανικής Στρατιάς αλλά εκτίμησε ότι ο σκοπός αυτής της ενέργειας θα ήταν περιορισμένος. Καθώς οι μέρες περνούσαν η ανησυχία των διοικήσεων που βρίσκονταν μπροστά αυξάνονταν αλλά κανένας δεν μπορούσε να προβλέψει την κλίμακα της σοβιετικής επίθεσης.

Οι Ρώσοι επιτίθενται

Τη νύχτα 18/19 Νοεμβρίου η χιονόπτωση ήταν τόσο έντονη που η ορατότητα εκμηδενίστηκε. Στις εφτάμιση το πρωί 3.500 πυροβόλα και όλμοι του Νοτιοδυτικού Μετώπου άνοιξαν πυρ εναντίον της 3^ης Ρουμανικής Στρατιάς και μιάμιση ώρα μετά τα πρώτα τμήματα ελιγμού άρχισαν να εισέρχονται στις θέσεις των Ρουμάνων. Μέχρι τις 12:00 η ρουμανική άμυνα είχε διασπαστεί και από τις 13:00 η δύναμη εκμεταλλεύσεως, η 5^η Στρατιά Αρμάτων και το 26^ο Σώμα Αρμάτων άρχισαν να υπερβαίνουν το ρωσικό πεζικό.

Η 6^η Στρατιά απέσυρε τέσσερις μεραρχίες μέσα από το Στάλινγκραντ και κατάφερε να αναχαιτίσει τις επιθέσεις της 21^ης και 65^ης Στρατιάς όμως η 5^η Στρατιά Αρμάτων ήταν ασταμάτητη. Η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να σταθεί στον δρόμο της, το 48^ο Τεθωρακισμένο ΣΣ με τις 22^η Γερμανική Τεθωρακισμένη Μεραρχία και 1^η Ρουμανική Τεθωρακισμένη Μεραρχία, δεν μπόρεσε να ενεργήσει συντονισμένα και απωθήθηκε στον ποταμό Τσιρ.

Ο νότιος βραχίονας της σοβιετικής επίθεσης, το Μέτωπο Στάλινγκραντ, ξεκίνησε την ενέργεια του την επόμενη ημέρα στις 20 Νοεμβρίου και γρήγορα διέσπασε τις θέσεις του 6^ου Ρουμανικού Σώματος Στρατού, το οποίο ήταν μέρος της 4^ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς.

Έτσι, η επίθεση του Μετώπου Στάλινγκραντ χώρισε την 4^η Τεθωρακισμένη στα δύο. Μέσα στον κλοιό βρέθηκε το γερμανικό 4^ο ΣΣ και η γερμανική 29^η Μ/Κ ΜΠ ενώ έξω από τον κλοιό ήταν το στρατηγείο της 4^ης Ρουμανικής Στρατιάς, τα ρουμανικά 6^ο (υπό διάλυση) και 7^ο ΣΣ και η γερμανική 16^η Μ/Κ ΜΠ.

Στο αρχηγείο του Χίτλερ οι πληροφορίες που έφταναν ήταν συγκεχυμένες αλλά η πιθανή εξέλιξη των γεγονότων ήταν καθαρή. Η 6^η Στρατιά ή θα συμπτύσσονταν από το Στάλινγκραντ ή θα έπρεπε κάποιος να αποκαταστήσει το μέτωπο της. Το πρώτο για τον Χίτλερ ήταν αδιανόητο. Έτσι, στις 20 Νοεμβρίου συνέστησε μία νέα Ομάδα Στρατιών, την Ομάδα Στρατιών Δον, υπό τον Στρατάρχη Μάνσταϊν, η οποία ανέλαβε τις δυνάμεις που βρίσκονταν μέσα στον κλοιό που δημιουργούνταν και το μέρος της 4^ης Τεθωρακισμένης που ήταν έξω από αυτόν.

Στις 21 Νοεμβρίου η 6^η Στρατιά έλαβε τη διαταγή από τον Χίτλερ να μείνει στη θέση της ανεξάρτητα από τον «προσωρινό» κίνδυνο κύκλωσης.

Στις 23 Νοεμβρίου μηχανοκίνητες δυνάμεις από το Νοτιοδυτικό Μέτωπο και το Μέτωπο Στάλινγκραντ συναντήθηκαν στο Σοβέτσκιυ κλείνοντας τον κλοιό γύρω από την 6^η Στρατιά. Η επιχείρηση «Ουρανός» είχε ολοκληρωθεί.

Αυτό βέβαια ήταν η αρχή του τέλους της 6^ης Στρατιάς. Το οριστικό της τέλος ήρθε στις 2 Φεβρουαρίου 1943 με την παράδοση στους Ρώσους.