Της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου , Ιστορικού- Διεθνολόγου *
Εκτός από το καθαρά στρατιωτικό σκέλος, ο ρόλος των ΕΔ τόσο στα αραβικά περιβάλλοντα όσο και στο τουρκικό είχε (και συνεχίζει να φέρει) πολιτικό -κοινωνική χροιά… Το βιβλίο του Feroz Ahmad, “The Turkish Experiment in Democracy (1950-1975) ήταν από τα πρώτα βιβλία (δημοσιεύτηκε στο Λονδίνο το 1977) που έκαναν ουσιαστικά μία κοινωνιολογική, ιστορική και πολιτική προσέγγιση για τα στάδια μετάβασης της τουρκικής Πολιτείας σε χαρακτηριστικά δυτικών κοινωνιών, και ως εκ τούτου κάνοντας εκτενή αναφορά στο ρόλο του Στρατού στη διαμόρφωση του πολιτικού περιβάλλοντος της χώρας…. Καθώς εκτός των άλλων δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ο Μουσταφά Κεμάλ ήταν ανώτατος αξιωματικός…
Για να κατανοήσουμε τους λόγους που όχι λίγες φορές οι στρατιωτικοί (και εννοούμε τα στελέχη όλων των Όπλων) στη γειτονική χώρα έχουν μία διαφορετική αντιμετώπιση (ακόμα και σήμερα) και αντιλαμβάνονται σε διαφορετικό πλαίσιο το εξωγενές (διπλωματικό) περιβάλλον από την πολιτική ηγεσία οφείλουμε να επικεντρωθούμε σε δύο παράγοντες:
α. ότι η λέξη Οθωμανός είχε ταξική χροιά και όχι εθνοτική/εθνολογική, με συνέπεια να εντάσσονται φύλα και έθνη, ακόμα και θρησκευτικές ομάδες μη μουσουλμανικές,
β. τα Μυστικιστικά Τάγματα.
Ο Στρατός είχε ιδιαίτερη και έχει ιδιαίτερη θέση στα πολιτικά δρώμενα της Τουρκίας και για το λόγο αυτό, και ιδίως για τα ελληνικά συμφέροντα και είναι αναγκαίο να το τονίσουμε ευθύς εξαρχής, συμφέρει η γειτονική χώρα να έχει μία ισλαμοκρατική Κυβέρνηση όπως αυτή που υφίσταται τώρα από ό,τι μία εκσυγχρονιστική (ουσιαστικά κεμαλική), στην οποία οι ΕΔ θα έχουν ουσιώδη λόγο, μια και εφαρμόζουν χαμαιλεοντική στάση απέναντι στη Δύση.
Αρχικά να πούμε, ότι από τους πρώτους επιστήμονες που ασχολήθηκαν στην Ελλάδα βιβλιογραφικά με την ερμηνεία και τη δράση των θρησκευτικών ταγμάτων στο τουρκικό περιβάλλον είναι ο αείμνηστος Καθηγητής, Ευστράτιος Ζεγκίνης και ο Ομ.Καθηγητής ΕΚΠΑ, κ.Ιωάννης Μάζης. Ενώ ήδη από τις δεκαετίες του 1960 υπάρχει ανάλογη βιβλιογραφία στο εξωτερικό.
Όπως είναι γνωστό το επίσημο τουρκικό, θρησκευτικό δόγμα στην Τουρκία είναι το σουνιτικό, ωστόσο η διάσταση και η εξάπλωση της στρατιωτικά βασίστηκε στην ύπαρξη πολυσύνθετων μυστικιστικών ταγμάτων, τα οποία αποτέλεσαν το συνδετικό κρίκο με τους ετερογενείς και ετερόθρησκους πληθυσμούς που διέμεναν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ακόμα κι όταν στα τέλη του 18ου- αρχές 19ου αι. εδραιώθηκε επίσημα στο πολιτικό γίγνεσθαι του Οθωμανικού Κράτους ο Σουνιτισμός, ο θρησκευτικός μυστικισμός ήταν βασικό και θεμελιώδες, οργανωτικό κομμάτι της Πολιτείας, καθώς οι Αδελφότητες στις οποίες συνέχονταν τα διάφορα πληθυσμιακά έθνη του οθωμανικού Κράτους ελαχιστοποιούσαν τις πιθανότητες εξεγέρσεων και επαναστάσεων απέναντι στην Κεντρική Εξουσία.
Η ύπαρξη των μυστικιστικών ταγμάτων, εκτός του γεγονότος, ότι διαφύλασσε την κοινωνική νηνεμία, αποτελούσε την κοιτίδα διαμόρφωσης ιδεών και αντιλήψεων, αφού άτομα οποιαδήποτε κοινωνικής διαστρωμάτωσης συγχρωτίζονταν σε μία ομάδα που έφερε περισσότερα κοινωνιολογικής διάστασης χαρακτηριστικά παρά θρησκευτικής. Το πολιτικό έρεισμα που άρχισαν να διαμορφώνουν οι Αδελφότητες αυτές μέσα στο οθωμανικό κατεστημένο έγινε σε μία εποχή (19ος αι.) όπου παρατηρούνταν διεθνείς ανακατατάξεις, οι οποίες αφορούσαν, κυρίως, τη μεσανατολική περιοχή. Από τα τάγματα αυτά είτε προήλθαν είτε επηρεάστηκαν και συνεργάστηκαν μαζί τους (καθώς γνώριζαν το πάτημα που είχαν στην κοινωνία) οι πολιτικοί άνδρες που διαδραμάτισαν προεξάρχοντα ρόλο στη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας.
Αυτό που πρέπει να κάνουμε κατανοητό είναι, ότι στη βάση των ιδεολογικών ρευμάτων που είχαν εφαλτήριο τα τάγματα αυτά, οι εκπρόσωποί τους διαβλέποντας τις διεθνείς εξελίξεις, καθώς το αποικιοκρατικό δόγμα συνέχιζε να απλώνει τα “πλοκάμια” του στη ΝΑ Μεσόγειο, προσπάθησαν μέσω της πολιτικής δράσης τους να σχηματίσουν ένα κλοιό προστατευτισμού του πολιτιστικού (κι όχι πολιτισμικού) υποβάθρου τους και της εδαφικής ακεραιότητας του οθωμανικού κράτους.
Δυο ήταν οι κύριες τάσεις των μεταρρυθμιστών Οθωμανών που βρήκαν οι κοινωνικό -πολιτικές ενέργειές τους μεγαλύτερη απήχηση στην Κοινωνία:
α. Οι εκσυγχρονιστές που ήθελαν τον πλήρη διαχωρισμό κράτους και θρησκείας, διατυπώνοντας την άποψη ότι το θρήσκευμα θα ήταν τροχοπέδη στην οποιαδήποτε εσωτερική μεταρρύθμιση,
β. Οι οπαδοί νεωτεριστικών αρχών και αντιλήψεων, συγκαλυμμένων κάτω από το μανδύα της θεοκρατικής παράδοσης του θεοκρατικού κράτους.
Οι δύο αυτοί ιδεολογικοί σχηματισμοί αποτέλεσαν τους προθύλακες των πολιτικών κομμάτων που ακολούθησαν στη Σύγχρονη Ιστορία του τουρκικού κράτους.
Και πώς όλα τα παραπάνω συμπλέκονται με τον πολιτικό ρόλο των ΕΔ στη γειτονική χώρα;;;… Ο ίδιος ο Κεμάλ ήταν εκσυγχρονιστής -τουλαχιστον – μέχρι την εδραίωση του κρατικού μορφώματος που επιδίωκε να δημιουργήσει. Συνεργάστηκε αρχικά με όλες τις τάσεις που είχαν διαμορφωθεί στην τουρκική κοινωνία και είχαν εφαλτήριο τα θρησκευτικά τάγματα. Στον καιρό, ωστόσο, της παντοδυναμίας του προσπάθησε αρχικά να περιορίσει και αργότερα να εκλείψει τις μυστικιστικές οργανώσεις, καθώς αποσκοπούσε στην ίδρυση ενός εθνικού κράτους (κι όπως είπαμε οι οργανώσεις αυτές αποτελούνταν από συνονθυλεύματα εθνοτικών ομάδων που είχαν κοινό στοιχείο το Ισλάμ)…
Είναι λάθος να πιστεύεται ότι ο Κεμάλ αντιτάχθηκε στην Θρησκεία, αλλά αντίθετα αντιτάχθηκε στα απόκρυφα, θρησκευτικά τάγματα που η δράση τους είχε κοινωνιολογικό αντίκτυπο στο πολιτειακό κατεστημένο που αυτός ήθελε να οργανώσει… Επίσης, ο Κεμάλ δίνοντας μεγάλη έμφαση στην πολιτική διάσταση του στρατεύματος, άλλωστε και ο Ισμέτ Ινονού ήταν πρώην στρατιωτικός, ήθελε κατ’ ουσίαν να δημιουργήσει μια στρατοκρατική κοινωνία, ώστε να υφίσταται ένας συνδετικός κρίκος ανάμεσα στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς που θα τους “διαφεντεύει” σε συγκεκριμένα πλαίσια… Γιατί μπορεί να είχαν εκδιωχθεί οι χριστιανικοί πληθυσμοί, όμως οι μουσουλμανικοί που αποτελούσαν το νέο κράτος, καθε άλλο παρά έφεραν μεταξύ τους εθνοτικους δεσμούς…
Επίσης πρέπει να σημειώσουμε, ότι πολλές από αυτές τις αιρετικές εκφάνσεις του Ισλαμισμού ήταν θερμοκήπια για νεωτερίζουσες αντιλήψεις, γεγονός που δεν μπορούσαν να έχουν θέση σε μια κοινωνία κατά βάση στρατοκρατούμενη… Άλλωστε, παρά το γεγονός ότι ο Κεμάλ έδειχνε ότι ήθελε να εκδυτικοποιήσει το νέο κρατικό μόρφωμα, ωστόσο κυρίως η αποικιοκρατία των Δυτικών δεν τον άφηνε να δημιουργήσει ένα κατ’ ουσίαν πλήρως αποστρατικοποιημένο περιβάλλον, με συνέπεια τόσο αυτός όσο και οι πολιτικοί του επίγονοι, αλλά και μέχρι σήμερα, να παρατηρείται το διττό προσωπείο της τουρκικής διπλωματίας απέναντι στη Δύση…
Καθώς δεν είναι δυνατόν σε ένα άρθρο να επεκταθουμε πολύ, ωστόσο διαβάζοντας την Ιστορία και την Κοινωνιολογία της Τουρκίας να βγάλουμε τα εξής συμπεράσματα:
α. Η πολιτική της Τουρκίας είναι ίδια από το 1923 για το πώς αντιλαμβάνεται το διπλωματικό και εσωτερικό περιβάλλον της, ανεξάρτητα από το ποιος ηγέτης βρίσκεται στην Εξουσία και αυτό έχει να κάνει κυρίως από το πώς είχε διαμορφωθεί το πολιτικό κατεστημένο από τον Κεμάλ και το ρόλο και τις εξουσίες που είχε δώσει στις διάφορες κοινωνικές και επαγγελματικές τάξεις μέσα στο πολιτικό του κατεστημένο,
β. Η Τουρκία (και το έχουμε ξαναπεί σε αρθρογραφία) χρησιμοποιεί τη θρησκεία και δεν είναι βασικό έρεισμα της κοινωνικής διαμόρφωσης στο ποσοστό των αραβικών κοινωνιών (για το λόγο αυτό ή πιο σωστά είναι, ένας από τους λόγους που οι Άραβες βλέπουν τους Τούρκους καχύποπτα),
γ. Οι στρατιωτικοί στην Τουρκία πάντοτε αποτελούσαν και αποτελούν σημαντικό, πολιτικό κεφάλαιο για το Κράτος της Τουρκίας. Η πλειονότητα αυτών, όπως αντίστοιχα και πολλών πολιτικών ανδρών ακόμα και σήμερα στην ερντογανική Τουρκία, ήταν και είναι μέλη θρησκευτικών, μουσουλμανικών ταγμάτων. Υποστηρικτές της άποψης ότι οι τουρκικές δομές θα πρέπει να εδράζονται στις πολιτιστικές αξίες, χωρίς την ακραιφνή προσήλωση στην ισλαμοκρατια, ωστόσο πιστεύουν στη γεφυροποιό διάσταση της θρησκείας μέσα στο Κράτος, όχι όμως στην καθαρά πολιτικοποίηση αυτής…
Όσον αφορά το ρόλο των ΕΔ στα αραβικά περιβάλλοντα, και προσπαθώντας να βρούμε τις ομοιότητες και διαφορές με το τουρκικό κατεστημένο, μπορούμε να ανατρέξουμε στο άρθρο του armynow:
Ο θεσμός των Ενόπλων Δυνάμεων στον αραβικό κόσμο
και στο Geopolitics and Daily News.
Περισσότερα άρθρα από την Άννα Κωνσταντινίδου:
*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός – Διεθνολόγος, Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου & Πολιτικής Επιστήμης της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, Επιστημονική Συνεργάτιδα ΑΠΘ (Νομικής Σχολής και Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ), Εξωτερική Συνεργάτιδα της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου (ΑΔΙΣΠΟ) και της Σχολής Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ)
