Η Μάχη του Σαρανταπόρου αποτελεί την πρώτη πολεμική επιχείριση της Ελλάδας στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και έλαβε χώρα στις 9 Οκτ 1912 στα Στενά του Σαρανταπόρου, ανοίγοντας το δρόμο για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Αντίπαλες δυνάμεις
Η Στρατιά Θεσσαλίας με επικεφαλής τον Διάδοχο Κωνσταντίνο (με τον Στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή ως επικεφαλής του επιτελείου) είχε χωριστεί σε έξι Μεραρχίες, με την 7η Μεραρχία να κατευθύνεται προς την Λάρισα, μια Ταξιαρχία Ιππικού και δύο αποσπάσματα Ευζώνων (Σ/χη Γεννάδη – Σ/χη Κωνσταντινοπούλου) των δύο ανεξαρτήτων Ταγμάτων έκαστο.
Ενάντια στον ελληνικό στρατό, οι Οθωμανοί ανέπτυξαν το VIII Σώμα τους υπό τον στρατηγό Χασάν Ταχσίν Πασά.
Η οθωμανική δύναμη ανερχόταν σε 14 τάγματα πεζικού, με περαιτέρω 11 εφεδρικά, που υποστηριζόταν από 24 πυροβόλα και τρεις πυροβολαρχίες.
Ωστόσο, οι Οθωμανικοί σχηματισμοί ήταν έως 25% αποδυναμωμένοι, δεδομένου ότι οι Οθωμανοί είχαν αποστρατεύσει μεγάλα τμήματα του στρατού τους τον Αύγουστο.
Οι Οθωμανοί ήλπιζαν να κρατήσουν τη φυσική οχυρή θέση της διάβασης του Σαρανταπόρου, η οποία ήταν εκτενώς οχυρωμένη υπό την εποπτεία μιας γερμανικής στρατιωτικής αποστολής πριν τον πόλεμο.
Η μάχη
Το πρωί της 9 Οκτωβρίου 1912 ο Ελληνικός στρατός πέρασε τα σύνορα και προέλασε μέχρι την διάβαση του Σαρανταπόρου την οποία οι Οθωμανοί εγκατέλειψαν, φοβούμενοι μην κυκλωθούν.
Οι Οθωμανοί υποχώρησαν ενδότερα και σταμάτησαν έξω από τα Σέρβια.
Οι πρώτες Ελληνικές προφυλακές έφτασαν στα στενά της Πέτρας στις 10:00 το πρωί, ενώ οι Οθωμανοί ξεκίνησαν με πυροβολισμούς πρώτοι την μάχη, οι οποίοι είχαν αποφασίσει να αντισταθούν εκεί.
Όταν κατέφθασε και ο υπόλοιπος Ελληνικός στρατός ανεπτύχθη σε θέση μάχης και άρχισε να βάλει κατά των Οθωμανικών θέσεων, μαζί τους και το Ελληνικό πυροβολικό.
Η μάχη διεκόπη την νύχτα και συνεχίστηκε την επόμενη μέρα, με αποτέλεσμα την κατάληψη της Διαβάσεως του Σαρανταπόρου από τις Ελληνικές δυνάμεις.
Συνέπειες
Μετά την κατάληψη της Διαβάσεως άρχισε και η υποχώρηση των Τούρκων προς τα Σέρβια.
Το απόγευμα της ίδιας ημέρας οι Τούρκοι υποχώρησαν προς την Κοζάνη καταδιωκόμενοι από τον Ελληνικό στρατό.
Στις 11 Οκτωβρίου η μάχη είχε λήξει και το απόγευμα οι Ελληνικές δυνάμεις έμπαιναν στα Σέρβια απελευθερώνοντας τα και τυπικά.
Στα Σέρβια εγκαταστάθηκε προσωρινά το Στρατηγείο και το γενικό επιτελείο.
Σήμερα λειτουργεί Μουσείο της Μάχης του Σαρανταπόρου το οποίο γειτνιάζει με το τουρκικό Χάνι του Χατζηγώγου.
