Μπορεί να επέμβει ο Ευρωστρατός σε θέματα αμφισβήτησης εξωτερικών συνόρων της Ελλάδας; Σε τι επιχειρησιακή κατάσταση βρίσκεται σήμερα και τι δυνατότητες έχει;
Γράφει ο Δρ.Πέτρος Βιολάκης, Δ/ντης Ερευνών ΚΕΔΙΣΑ
Τα πρόσφατα γεγονότα της Τουρκίας με την Ελλάδα και η συνεχιζόμενη προκλητική στάση της Τουρκίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), φέρνουν πάλι στην επικαιρότητα το θέμα του «Ευρωστρατού», θέτοντας σημαντικά ερωτήματα όπως:
- Μπορεί να επέμβει ο Ευρωστρατός σε θέματα αμφισβήτησης εξωτερικών συνόρων της Ελλάδας;
- Σε τι επιχειρησιακή κατάσταση βρίσκεται σήμερα και τι δυνατότητες έχει;
Ήδη από το 2015, χρονιά που χαρακτηρίστηκε από τις εκατοντάδες χιλιάδες μεταναστευτικών ροών από την Τουρκία προς την Ελλάδα, και την κεντρική Ευρώπη, έχουν ξεκινήσει σημαντικές κινήσεις για την επιχειρησιακή ολοκλήρωση του εγχειρήματος της Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας (ΚΠΑΑ). Η ανάπτυξη της ΚΠΑΑ ξεκίνησε να πραγματοποιείται σε συνάρτηση με τις αλλαγές στα πλαίσια του ΝΑΤΟ αλλά και με τις εκάστοτε εξελίξεις στις διατλαντικές σχέσεις.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν σημαντικά στοιχεία που ενισχύουν την διάθεση είτε για πολιτική διαίρεση είτε για σύγκλιση, με αντίστοιχη συμβολή στην πρόοδο του εν λόγω εγχειρήματος.
Η σύγκλιση της Ε.Ε. σε θέματα της ΚΠΑΑ σχετίζεται άμεσα με μια συλλογική κατανόηση για το τι σημαίνει άμυνα και ασφάλεια, και συμπεριλαμβάνει στόχους που θα πρέπει να υλοποιούνται και θέματα τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπίζονται. Η πολυπλοκότητα αυτής της κατάστασης ανάγεται στο γεγονός ότι οφείλει να εμπεριέχει την από κοινού συμφωνημένη άποψη, των 27 Κρατών Μελών της Ε.Ε., σχετικά με το τι θεωρείται «απειλή».
Σημείο αναφοράς για την «γέννηση» της ΚΠΑΑ μπορεί θεωρηθούν τα γεγονότα στις αρχές του 1990, όπως το τέλος του ψυχρού πολέμου που επέφερε αλλαγές στην παγκόσμια ισορροπία ασφάλειας και η αναζήτηση ενός νέου ρόλου του ΝΑΤΟ. Αυτά τα γεγονότα ενθάρρυναν την Ε.Ε. να αναζητήσει έναν ρόλο στην παγκόσμια πολιτική και την ασφάλεια.
Η ΚΠΑΑ ξεκίνησε με το τέλος της Άγγλο-Γαλλικής συνάντησης κορυφής στο St. Malo το 1998, η οποία έθεσε τις βάσεις για τις μεταγενέστερες συνόδους που πραγματοποιήθηκαν στο Ελσίνκι, Λάεκεν και Θεσσαλονίκη. Η απόφαση της Ε.Ε. για αναζήτηση ενός νέου ρόλου στην παγκόσμια ισορροπία ασφάλειας αντικατοπτρίζεται σε μια σειρά από σημαντικά κείμενα όπως η «Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας» (2003, 2008), η έκθεση «Εσωτερικής Ασφάλειας» (2010) και η μετέπειτα «Παγκόσμια Στρατηγική Ασφάλειας» (2016).
Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας, όπως παρουσιάστηκε από τον Javier Solana το 2003, ήταν πρωτοποριακή μιας και αποτέλεσε αυτήν την προαπαιτούμενη «κοινή» αποτύπωση και αποδοχή των κρατών μελών της Ε.Ε. σχετικά με το τι συνιστά απειλές για τα Κράτη Μέλη.
Παρά την θεσμική πρόοδο, μέχρι τα γεγονότα του 2015, παρατηρούνταν επιβράδυνση αυτής της πορείας, η οποία προέρχονταν κυρίως από την «έλλειψη κοινού οράματος» και από την αναποτελεσματικότητα των εσωτερικών δομών της ΚΠΑΑ.
Το 2015 ήταν κομβικό έτος. Τόσο η απόφαση για μεταστροφή του ενδιαφέροντος του ΝΑΤΟ στον Ειρηνικό (Koutrakos, 2013: 107) όσο και τα γεγονότα που σχετίζονται με την συμπεριφορά της Τουρκίας, είτε προς μεμονωμένα Κράτη Μέλη (Ελλάδα),είτε προς την ΕΕ ως σύνολο, καθώς και η αποσταθεροποίηση της Β. Αφρικής, φέρεται να συμβάλλουν σημαντικά προς την δημιουργία μιας κοινής αντίληψης για το τι αποτελεί κοινή απειλή για την Ε.Ε.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μεταναστευτικές ροές, έχουν καταγραφεί ως «απειλή», ήδη από την στρατηγική του 2003, στην αναθεώρησή της, το 2008 και στην έκθεση για την Εσωτερική Ασφάλεια 2010. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται, «η παράνομη μετανάστευση, συσχετίζεται με το οργανωμένο έγκλημα, την τρομοκρατία την κατάρρευση της έννομης τάξης, της κοινωνίας και τελικώς του κράτους» (failedstate) (EUROPA, 2003: 4,5 European Council, 2008: 32).
Η περίπτωση της Τουρκίας, με τις ανεξέλεγκτες μεταναστευτικές ροές προς την Ελλάδα και κατ’ επέκταση προς την Ε.Ε. οδήγησε στο «Κοινό Σχέδιο Δράσης» μεταξύ Τουρκίας – Ε.Ε. (Νοέμβριος 2015). Από αυτό, προκύπτουν κάποια σημαντικά ευρήματα, όπως ότι οι δράσεις των μελών της Ε.Ε. είναι αργές (παρά την άμεση αντίδραση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) και ότι οι νέες δομές και ρόλοι της Ε.Ε. προκύπτουν μετά από σημαντικά γεγονότα/συμβάντα.
Αυτό επιβεβαιώνεται και από την παρουσίαση, από την Φεντερίκα Μογκερίνι, της «Παγκόσμιας Στρατηγικής Ασφάλειας» της Ε.Ε., το 2016, σύμφωνα με την οποία, καθορίζεται, με σαφή τρόπο «το τι πρέπει να πράξει διεθνώς έναντι του τι μπορεί να πράξει η ΕΕ» (Οικονομίδης, 2016). Ως εκ τούτου, ο προκαθορισμός του επιχειρησιακού ρόλου της Ευρωπαϊκής δύναμης (Ευρωστρατού) ορίζεται από τις νέες συνθήκες, ενώ παράλληλα μια(πιθανή) ενσωμάτωση του στο σύνταγμα όλων των Ευρωπαϊκών χωρών μελών θα παρήγαγε μια «λίστα» καθημερινών καθηκόντων για την Ευρωπαϊκή δύναμη ταχείας δράσης.
Όμως, παρά τις ειρηνευτικές αποστολές που έχει στηρίξει η Ε.Ε.(Ευρωπαϊκή Ένωση, 2018), χρειάζεται αρκετή προσπάθεια για να φτάσουμε σε τέτοιο σημείο επιχειρησιακής οργάνωσης και ετοιμότητας ώστε να μιλάμε για Ευρωστρατό. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο στρατηγός Μιχαήλ Κωσταράκος, πρόεδρος της Στρατιωτικής Επιτροπής της Ε.Ε., από μουσειακού χαρακτήρα Ευρωστρατός, σε λίγα χρόνια ο στρατός αυτός αναμένεται να αλλάξει τελείως (Κωσταράκος, 2018; protothema.gr, 2017).
Σε κάθε περίπτωση, η δημιουργία κοινής Ευρωπαϊκής στρατιωτικής κουλτούρας, η οποία εγκαινιάστηκε, εδώ και δεκαετίες, με τις Νατοϊκές ασκήσεις, μπορεί να ενισχυθεί με την πραγματοποίηση ξεχωριστών ή/και συνδυαστικών ασκήσεων των Ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Σημαντικό γεγονός που συμβάλει προς αυτήν την κατεύθυνση είναι αφενός η δημιουργία της Ευρωπαϊκής ακτοφυλακής και η στενότερη συνεργασία της Frontex με το ΝΑΤΟ και αφετέρου η απόφαση για τη θεσμοθέτηση της μόνιμης διαρθρωμένης συνεργασίας (PESCO)(Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 2017). Να σημειωθεί ότι η PESCO δεν είναι Ευρωστρατός, όμως συμβάλει στο να τεθούν «τα θεμέλια για να πάρει σάρκα και οστά η αμυντική ανεξαρτησία» της Ε.Ε(Γιαννιτσόπουλος, 2018; Τζωρτζινάκη, 2018). Η εν λόγω συνεργασία φέρεται να θορύβησε το ΝΑΤΟ, όπως φάνηκε από τη δήλωση του γενικού γραμματέας της Ατλαντικής συμμαχίας, Γενς Στόλτενμπεργκ, που ανέφερε ότι η Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία θα πρέπει να είναι συμπληρωματική και όχι να αντικαθιστά το ΝΑΤΟ(Τα Νέα, 2018).
Η δήλωση αυτή έρχεται να θυμίσει ότι στη διαδικασία αυτή σημαντικό είναι να διατηρούνται οι ισορροπίες με το ΝΑΤΟ, με αποφυγή υπερκαλύψεων και παράλληλα την προώθηση συμπληρωματικότητας.
Τα θεσμικά αυτά βήματα, από μεριάς Ε.Ε., αν και γίνονται με αργό ρυθμό, είναι εξαιρετικής σημασίας και αναμένεται να συμβάλουν σημαντικά τόσο στην περαιτέρω υλοποίηση και ενεργοποίηση της Κοινής Άμυνας και Ασφάλειας της Ε.Ε. όσο και στην ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ των Κρατών Μελών.
Πηγή: ΚΕΔΙΣΑ
