Του Αλέξανδρου Δρίβα, Διεθνολόγου -Συντονιστή του Τομέα Ευρασίας & Ν. Α. Ευρώπης στο ΙΔΙΣ – Research Fellow in HALC (Hellenic American Leadership Council)
Ήμουν από αυτούς που πίστευα (και συνεχίζω να πιστεύω) όσα περίπου έγραφε ο James Stavrides σε άρθρο του πριν 5-6 χρόνια με τίτλο ”How to negotiate with Putin on everything”. Μέσα στο κείμενό του, έλεγε ”now Russia is everywhere”. Η Ρωσία τηρουμένων των αναλογιών της δύναμής της (μεγάλη δύναμη τη Ρωσία την καθιστούν τα πολλά τακτικά και στρατηγικά πυρηνικά όπλα αλλά και η αφθονία της στα 13 βιομηχανικά ορυκτά -από άργιλο και μόλυβδο, μέχρι και υδρογονάνθρακες-). Σε όλους τους υπόλοιπους συντελεστές ισχύος (ποιοτικούς και ποσοτικούς) η Ρωσία ήταν και είναι ασθενής.
Παρόλα αυτά, ο Πούτιν χωρίς ιδιαίτερη οικονομική ισχύ, έπαιξε πολύ σωστά εναντίον της παρακμάζουσας συνοχής του δυτικού κόσμου, κρατώντας ομήρους Γερμανία και Τουρκία. Όλα αυτά, μέχρι να τον κυριεύσει η ασθένεια που οδηγεί σε θάνατο κάθε ρεαλιστή, δεν είναι άλλη από την αλαζονεία. Ο Πούτιν έκανε κάτι που κανείς δεν περίμενε και δεν είναι ντροπή που δεν μπορεί κάποιος να προβλέψει το χάος το ανορθολογισμού. Στην ρεαλιστική συζήτηση , ”φταίξιμο” (δηλαδή ηθικολογική και ιδεαλιστική ερμηνεία δε χωρούν, είναι υπαρκτές αλλά είναι άλλες συζητήσεις). Όταν οι Έλληνες κέρδισαν τους Πέρσες, όχι μόνο ξαναπήγαν στη Μικρά Ασία αλλά ιδρύθηκε η Συμμαχία της Δήλου. Όσο κερδίζεις, προχωράς (βλ. ΝΑΤΟ). Επομένως, αυτές οι συζητήσεις δε χωρούν. Αν σκέφτονταν ηθικά και δίκαια οι μεγάλες δυνάμεις θα ήταν ορφανοτροφεία ή ευαγή ιδρύματα. Δεν θηρεύουν στη διεθνή αρένα ως τέτοια.
Οι περισσότερες θεωρίες διεθνών σχέσεων αλλά και γεωπολιτικής, χρησίμευσαν κυρίως ως πολιτικές προτάσεις σε συγκεκριμένα κράτη (πχ Μακιντερ, Σπαϊκμαν κτλ). Δεν υπάρχει μια αντικειμενική αλήθεια και έτσι η Στρατηγική είναι περισσότερο έμπνευση και ένστικτο παρά ”επιστήμη”. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος στον Ύδασπη έκανε τη μεγαλύτερη εξαπάτηση στον Πώρρο, δεν ήξερε οτι σήμερα θα είναι μέσα στο playbook του υβριδικού πολέμου. Ήταν επινόηση.
Μια άλλη ανάγνωση επομένως των όσων θα έλεγε ο Μπρεζίνσκι, ο Κίσνγκερ κτλ κτλ. Είναι ότι ο καθένας, υπεραμύνεται της πρότασής ΤΟΥ. Από τα λίγα αντικειμενικά καλά που μας έδωσε ο Διαφωτισμός είναι να εξετάζουμε το τι λέει κάποιος και όχι ποιος το λέει. Ας πάρουμε για παράδειγμα το Κυπριακό. Ο Κίσινγκερ ξέρει ότι έσφαλε βαθιά και για τα αμερικανικά συμφέροντα στην Κύπρο και γι’ αυτό ακόμη και σήμερα θυμώνει κάθε φορά που του το αναφέρουν. Η ισορροπία δυνάμεων είναι πάντα μια φωτογραφία και αν κάποιος νομίσει ότι αυτή είναι στο διηνεκές τότε καταλήγει από ρεαλιστής, ιδεαλιστής και ασπάζεται τον Καντ και τη διαρκή ειρήνη. Είναι πολύ δυσδιάκριτα τα σύνορα στα χωράφια αυτά.
Το ”εμείς ενοχλήσαμε τη Ρωσία”, αποτελεί μια ενοχική διαπίστωση , όμοια με τις άλλες ενοχές που κολλήσαμε στη ”λευκή Δύση”. Ας δει κανείς τα θέματα με τα φύλα, μέχρι ό,τι άλλο θέλει, παιδιά να μας κουνούν το δάχτυλο (πχ Γκρετα κτλ). Σαφώς και δεν έγιναν όλα σωστά και ποτέ δεν έγιναν από κανέναν, απεναντίας, η στρατηγική υφίσταται λόγω λαθών. Κερδίζει κάποιος και κάποιος χάνει. Άρα κάποιος κάνει λιγότερα λάθη από τον άλλον. Αυτό που φαίνεται όμως είναι το εξής: Ο πολιτισμός δεν είναι παγκοσμιοποιημένος όσες προσπάθειες και αν έγιναν. Κάθε χώρα ζει τον δικό της αιώνα. Δεν είμαστε όλοι στο 2022.
Ο Ναπολέοντας κάποτε είπε ”δεν κατανοώ γιατί τους 300 στις Θερμοπύλες τους έχουν σαν ήρωες από τη στιγμή που δεν κέρδισαν”. Αν βάζαμε τον Κίσινγκερ να μας εξηγήσει πώς και γιατί οι Πέρσες έχασαν 3-4 φορές από την Ελλάδα, τουλάχιστον θα δυσκολευόταν πολύ.
Κάτι ακόμη φαίνεται επίσης στον Πόλεμο της Ουκρανίας. Ότι τα κράτη επιτίθενται και ότι ο ρεαλισμός για τις μεγάλες δυνάμεις στηρίζεται στην επέκταση και σε αυτό έχει δίκιο ο Μερσχάιμερ. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι ανέπτυξαν θεωρίες-προτάσεις. Κανείς δε λέει ότι ο Μερσχάιμερ λέει πως πρέπει η Αμερική να αποφεύγει ”Αφγανιστάν” και να ενθαρρύνει άλλες δυνάμεις να πέφτουν σε τέτοιες παγίδες (βλ. Ρωσία στην Ουκρανία).
Τέλος, κάθε κράτος που νιώθει ”Ουκρανία”, βλέπουμε ότι εξοπλίζεται. Είμαστε και εμείς εδώ που έχουμε την Τουρκία. Είναι και η Ταιβάν, οι Φιλιππίνες, η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία, η Ινδονησία, η Ινδία, το Πακιστάν, κοκ. Τα μαθήματα που παίρνουν τα κράτη είναι τελείως διαφορετικά ακόμη και από τις ίδιες επίσημες δηλώσεις τους ή στάσεις τους. Καθένας παίρνει τη στάση που τον συμφέρει. Υπάρχουν χώρες που θεωρούν οτι θα χρειαστεί να κάνουν ό,τι κάνει η Ρωσία για να επιβιώσουν. Η Ελληνική Επανάσταση ήταν εξίσου παράλογη για τον Κίσινγκερ.
Το κεντρικό ερώτημα εδώ είναι: Αφού υπάρχει εντροπία και όλα κάποια στιγμή αλλάζουν, πώς μπορείς να τα καταπιέσεις ; Υπάρχει αιώνια ισορροπία δυνάμεων; Όχι. Γι’ αυτό και υπάρχουν πόλεμοι. Οι πόλεμοι συμβαίνουν λόγω ανισορροπίας, για να φτιαχτεί μια νέα ισορροπία κ.ο.κ. Όλες οι δυνάμεις είναι ταυτόχρονα αναθεωρητικές και συντηρητικές. Για να κρατήσεις το status-quo πρέπει να πολλές φορές να επεκταθείς (όλο το έργο Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων αυτό εξηγεί).
Στο τέλος, ισχύει κάτι άλλο: Αυτό που διεμήνυσαν κάποτε οι Λακεδαιμόνιοι στους Μεσσήνιους όταν οι δεύτεροι τους είπαν ότι ο Φίλιππος θα τους δώσει γη ”Σας έδωσε και τη δύναμη να την κρατήσετε;”. Το θέμα είναι επομένως να μπορείς κάτι να συντηρήσεις. Χώρες με ηγέτες σαν τον Χουσεϊν, τον Καντάφι, τον Ερντογάν, τον Τίτο, τον Πούτιν, ακριβώς επειδή στηρίζονται στην προσωπικότητα και όχι σε κάποιο σύστημα που μπορεί να είναι ανταγωνιστικό, στο τέλος καταρρέουν.
Η ΕΣΣΔ δεν κατέρρευσε επειδή δεν είχε πόρους ή επειδή δεν είχε πυρηνικά. Κατέρρευσε όχι επειδή δεν είχε ισχύ, αλλά επειδή η διανομή ισχύος δεν άντεχε στο μέλλον. Μπορείς να κερδίσεις πολλά σε λίγο χρόνο αλλά αν αυτά δεν μπορούν να επανεπενδύονται συνεχώς, δε θα αντέξεις.
Αλλιώς, η ισχύς θα ακολουθούσε γραμμική πορεία σαν μπάλα σε τέλειο πάγο. Δε θα σταματούσε ποτέ. Ο συγκεντρωτισμός σχετίζεται με την παρακμή διότι για να κρατήσεις ένα αυταρχικό καθεστώς χρειάζεσαι τεράστια γραφειοκρατία και συνάμα διεφθαρμένη. Η διαφθορά είναι εκείνη που δεν επιτρέπει την ανακύκλωση της ισχύος όπου υπάρχει ανάγκη και έτσι καταρρέεις.
Τέλος, ο ρόλος των πληροφοριών είναι τεράστιος. Μόνο η CIA ήξερε τι θα γίνει. Αν ξέραμε από πριν ότι ο Πούτιν είναι άρρωστος, αλλιώς θα κατανοούσαμε και το άλμα στο κενό. Ο μακαρίτης ο Κουσκουβέλης είχε γράψει ένα εξαιρετικό εγχειρίδιο για τη Λήψη Αποφάσεων, εντός αυτού υπήρχε και ο περιορισμένου ορθολογισμού λήπτης απόφασης. Αν δεν έχεις κάτι να χάσεις συμπεριφέρεσαι διαφορετικά.
Ο Πούτιν και ο Ερντογάν, ενδιαφέρονται για το όνομά τους και όχι για το λαό τους. Επομένως ο διάλογός τους είναι με την ιστορία. Επομένως, σαν Ελλάδα να κάνουμε ό,τι κάνουν και οι υπόλοιποι. Να δίνουμε βάση στις θεωρίες που μας συμφέρουν και να προσπαθούμε αυτές να κάνουμε πολιτική. Ο Κίσινγκερ δεν έχει θεμελιώδη διαφορά με αυτά που μας έλεγαν κέντρα στην Ελλάδα για τα ελληνοτουρκικά (”δώστε κάτι”). Η πρόσδεση στο άρμα του αντιπάλου, δεν είναι και τόσο ρεαλιστική τακτική, δε φέρνει ισορροπία αλλά ανισορροπία. Μας το έδειξε ο Τσάμπερλεϊν. Μεθαύριο, μην το πουν για μας το ”δώστε κάτι” για να λήξει ο πόλεμος.
Και πλήρη ασφάλεια και αφθονία αγαθών δεν πάνε μαζί. Πρώτα η ασφάλεια, με κάθε θυσία. Αυτό είναι το δικό μας συμφέρον. Έμμεση πρόσκληση για ”ενσυναίσθηση” και ”κατανόηση” του επιτιθέμενου, δεν ταιριάζει στην Ιστορία του Ελληνισμού. Βλέπω πολλούς με λύπη , τάχα μου ”πρώην κήρυκες του Ελληνισμού” σήμερα να μας λένε ότι ”τα βέλη θα καλύψουν τον ουρανό”, μόνο και μόνο γιατί έχουν έναν φετιχισμό με τη Ρωσία.
ΥΓ: Λατρεύω σαν καθηγητή τον Κίσινγκερ χωρίς να ξεχάσω πώς εφάρμοσε στον Ελληνισμό τη θεωρία του. Κάθε χώρα έχει τον δικό της ”ρεαλισμό” γιατί πολύ απλά άλλα είναι τα συμφέροντά της. Όπως έχει εκείνος τις δουλειές του στην Κίνα, έτσι έχουμε και εμείς τις δουλειές μας στην Κύπρο. Μεγάλη εντύπωση προξενεί οτι όλοι όσοι βρίζαν τον Κισινγκερ για την Κύπρο σε βαθμό που ούτε ως καθηγητή δεν μπορούσαμε να τον αναφέρουμε, σήμερα τον έχουν σημαία. Οι πόλεμοι δεν δόθηκαν ποτέ από καθ’ έδρας σοφούς και βιβλιοθηκονόμους. Δόθηκαν από μυαλά και προσωπικότητες σαν τον Θεμιστοκλή, τον Λεωνίδα, τον Μέγα Αλέξανδρο, τον Ιούλιο Καίσαρα, και λόγω και τον Aik.
