Ο τορπιλισμός της Έλλης υπήρξε το πρώτο τέλος του καταδρομικού. Γιατί μετά από μερικά χρόνια ακολούθησε το δεύτερο τέλος του.

Κάθε χρόνο τιμάμε  με ένα στεφάνι στα νερά της Τήνου, το καταδρομικό “Έλλη” που βυθίστηκε άδοξα την 15 Αυγούστου 1940. Όμως, από τη δεκαετία του 1950 το κουφάρι του ένδοξου πλοίου δεν βρίσκεται πια στον βυθό της θάλασσας. Υπάρχουν πλέον, μόνο κάτι ελάχιστες λαμαρίνες από το ηρωικό καταδρομικό.

Και αυτό γιατί, δυστυχώς, στη δεκαετία του 1950, ένας εργολάβος ζήτησε και πήρε το 1955 άδεια από το κράτος για να εμπορευθεί το κουφάρι του πλοίου. Αφού  μίσθωσε σκαφανδοφόρους δύτες, αυτοί επί δύο χρόνια δούλευαν συστηματικά για το κόψιμο του σκάφους και την τμηματική ανέλκυση των τμημάτων του. Στη συνέχεια, αυτά μεταφέρθηκαν στην Ιταλία και πουλήθηκαν για σκραπ (παλιοσίδερα).

Επειδή το πλοίο ήταν  παλιάς κατασκευής, δεν ήταν σκέτη λαμαρίνα. Ήταν γεμάτο μπρούτζο και χαλκό και  οι σωληνώσεις του ειδικά ήταν πολύτιμες. Για αυτό και συνέφερε τον εργολάβο να αναλάβει μια τόσο δύσκολη επιχείρηση.

Η διαδικασία του διαμελισμού

Οι δύτες έβαζαν εκρηκτικά σε διάφορα σημεία του πλοίου για να αρχίσει ο διαμελισμός του και τα κομμάτια του μεταφέρονταν σιγά σιγά στην επιφάνεια, σε μια  ειδική εξέδρα που είχε στηθεί από τον εργολάβο.  Ήταν μια δύσκολη διαδικασία αφού η Έλλη κείτονταν σε βάθος 47 μέτρων και σε απόσταση 450 μέτρων από το λιμάνι της Τήνου.

Αφού ολοκληρώθηκε το έργο μετά από δύο χρόνια, οι δύτες, κατόπιν άδειας από τον εργολάβο «σκούπισαν»  τα μικρά κομμάτια του πλοίου από το βυθό και τα πούλησαν για προσωπικό τους όφελος.

Το ακόμα πιο παρανοϊκό μέρος της ιστορίας ήταν ότι οι ίδιοι δύτες ανέλαβαν να απομακρύνουν και τα πυρομαχικά, χωρίς καμία επίβλεψη από τις αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους, τα οποία προφανώς δεν παραδόθηκαν στο Πολεμικό Ναυτικό αλλά στον εργολάβο για την εκποίηση τους.

Όμως το πλέον εξοργιστικό της υπόθεσης είναι ότι, το καταδρομικό θα μπορούσε να ανελκυστεί με τη χρήση ειδικών μπαλονιών, διότι το πλοίο ήταν στο βυθό κυριολεκτικά ατόφιο! Στην ουσία είχε μόνο μια τρύπα κάτω από την παχιά  θωρακική ζώνη την οποία προκάλεσε η τορπίλη και βύθισε το πλοίο. Το πλοίο ούτε εξερράγη ούτε διαλύθηκε. Βυθίστηκε ατόφιο λόγω εισροής υδάτων από την τρύπα.

Τριάντα χρόνια μετά, ψάχνοντας για υπολείμματα

Το 1983 Έλληνες δύτες με επικεφαλής τον επονομαζόμενο «Έλληνα Ζαν Κουστώ» Αλέξανδρο Παπαδόπουλο, κατέβηκαν στο βυθό για να κινηματογραφήσουν ό,τι είχε απομείνει από το ναυάγιο. Γνώριζαν για το διαμελισμό του πλοίου και την εκποίηση των κομματιών του, αλλά έλπιζαν ότι θα έβρισκαν αρκετά από τα μέρη του πλοίου.

Προς μεγάλη τους απογοήτευση βρήκαν το βυθό «σκουπισμένο». Δεν είχε απομείνει απολύτως τίποτα που να θυμίζει ότι σε εκείνο το μέρος είχε βυθιστεί η Έλλη». Πέρα από κάποια κομματάκια λαμαρίνας στο μέγεθος ενός ταψιού, το μόνο αξιόλογο κομμάτι που βρήκαν και ανέσυραν ήταν η ανεμοδόχος του πλοίου.

Ο Αλέξης Παπαδόπουλος περιγράφει εκείνη τη συγκινητική στιγμή :

«Κρατώντας τη βαριά κάμερα, είδα από μακριά ένα μεταλλικό κομμάτι. Δε δυσκολεύτηκα να καταλάβω ότι ήταν η ανεμοδόχος. Συνέχισα να κινηματογραφώ και οι άλλοι δύο δύτες πλησίασαν. Και έκαναν κάτι που δε θα ξεχάσω ποτέ. Έβγαλαν το ρυθμιστή τους, έσκυψαν πάνω από την ανεμοδόχο, έκαναν τον σταυρό τους και προσκύνησαν».

Ο δύτης, αφού συντήρησε το κομμάτι, το δώρισε στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδας, στον Πειραιά, όπου βρίσκεται σήμερα.

Είναι το μόνο κομμάτι που διασώθηκε από το θρυλικό καταδρομικό που πήρε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία και είχε τόσο άδοξο «διπλό» τέλος.

Η ιστορία και τα χαρακτηριστικά του πλοίου

Η «Έλλη» ήταν ελληνικό ελαφρύ  καταδρομικό πλοίο ή «εύδρομο» κατά την ορολογία του μεσοπολέμου.

Το όνομά του προέρχεται από τη ναυμαχία της Έλλης που έλαβε χώρα κατά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο.

Ναυπηγήθηκε το 1912-1913 στις ΗΠΑ και αγοράσθηκε το 1914 από την ελληνική κυβέρνηση, αφού ακυρώθηκε η πώλησή του στην Κίνα -για λογαριασμό της οποίας είχε ναυπηγηθεί- λόγω της Εθνικιστικής Επανάστασης που ξέσπασε εκεί, την περίοδο εκείνη.

Εκείνη την εποχή, η ελληνική κυβέρνηση έψαχνε αγωνιωδώς να εξασφαλίσει πολεμικά πλοία, για την αντιμετώπιση των πολεμικών που θα ναυπηγούσε η Τουρκία.

Έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914 – 1918) υπό γαλλική σημαία και στη συνέχεια υπό ελληνική στη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919 – 1922).

Η μετασκευή του πλοίου

Από το 1925 έως το 1927, υποβλήθηκε σε μετασκευή ευρείας κλίμακας στη Γαλλία (ναυπηγεία La Seine) η οποία άλλαξε ριζικά το ρόλο και την εμφάνιση του πλοίου.

Συγκεκριμένα, από ελαφρύ καταδρομικό μετασκευάστηκε σε Ελαφρύ Καταδρομικό Ναρκοθέτηδα, με κυριότερες αναβαθμίσεις τις παρακάτω:

• Τοποθετήθηκαν πετρελαιολέβητες σε αντικατάσταση των υφιστάμενων ανθρακολέβητων και τρεις καινούριοι ατμοστρόβιλοι
• Αφαιρέθηκε το ογκώδες επίστεγο και κατασκευάστηκε νέα σύγχρονη γέφυρα, νέος τριποδικός ιστός και νέοι καπνοδόχοι.
• Αφαιρέθηκαν τα τέσσερα πλευρικά πυροβόλα των 122 mm και αντικαταστάθηκαν με ένα πυροβόλο των 152 mm που εγκαταστάθηκε πίσω από τη δεύτερη καπνοδόχο.
• Το σύστημα βολής εκσυγχρονίστηκε με κατευθυντήρα Vickers.
• Τοποθετήθηκαν δύο τορπιλοβλητικοί σωλήνες των 450 mm (18’’) και σύστημα ποντίσεως ναρκών με μεταφορική ικανότητα 100 ναρκών.

Γενικά χαρακτηριστικά της “Έλλης” :

Εκτόπισμα : 2.115 τόνοι

Μήκος : 98 μ.

Πλάτος : 12 μ.

Βύθισμα : 4,3 μ.

Πρόωση : Τριπλέλικο

Μέγιστη ταχύτητα : 26 kts

Πλήρωμα : 238 άνδρες

Οπλισμός :

• 3 πυροβόλα 152 χιλ.
• 2 πυρ/λα των 66 χιλ.
• 2 πυρ/λα 40 χιλ.
• 2 τορπιλοσωλήνες (Τ/Σ) των 18΄΄ , με μεταφορική ικανότητα 100 ναρκών