“Η Πόλις Εάλω” ήταν η τραγική φράση που έμελλε να αποτελέσει την ταφόπλακα της πρώτης χριστιανικής αυτοκρατορίας στην Ιστορία. Οι παραδόσεις, οι προφητείες και τα υπόλοιπα σκηνικά που είχαν στηθεί και που στήθηκαν και μετά την άλωση της Πόλης, κράτησαν ζωντανές τις μνήμες και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του νεότερου Ελληνικού κράτους.
Όμως εκείνη η άλωση δεν ήταν η πρώτη και δεν ήταν η πιο καταστροφική: Εκείνη του 1204 ήταν εκείνο το στοιχείο που καθόρισε τη μοίρα της Πόλης αλλά και της Αυτοκρατορίας εν γένει. Οι δηώσεις, οι καταστροφές, οι αρπαγές, οι βιασμοί και τα εγκλήματα της άλωσης του 1204 δε συγκρίνονται με εκείνα του 1453. Πόσα κειμήλια και έργα τέχνης της Βασιλεύουσας δεν κοσμούν σήμερα πόλεις της δυτικής Ευρώπης;
Ο στρατός του Μωάμεθ δεν αποτελούνταν μόνο από Τούρκους, αυτοί ήταν μειοψηφία. Αλβανοί, Σέρβοι, Αρμένιοι, Πέρσες, Κούρδοι, Βούλγαροι ακόμα κι εξωμότες Έλληνες στήθηκαν απέναντι στα τείχη της Πόλης. Διοικητής του οθωμανικού στρατού ήταν ένας Βούλγαρος εξωμότης, ο Σουλεϊμάν Μπαλτόγλου και οι “μπομπάρδες” του Μωάμεθ δημιουργήματα ενός Ούγγρου τεχνίτη, του Ουρβάνου. Η ανώτερη στρατιωτική τέχνη και η αμυντική τεχνολογία των Βυζαντινών έκαναν την Πόλη ν’ αντέξει για ένα περίπου μήνα πολιορκίας, 150.000 πολιορκούντες έναντι 8.500 πολιορκουμένων.
Κι αν ο Θεός δεν είχε “αποφασίσει” την άλωση και δεν τραυματιζόταν θανάσιμα ο γενναίος Γενουάτης Τζιοβάνι Τζουστινιάνι στην πιο κρίσιμη στιγμή, μπορεί να μιλάγαμε τώρα για θαύμα. Ένα θαύμα που το πίστευε πιο πολύ απ’ όλους εκείνος ο γενναίος και υπέροχος άνθρωπος που έμελλε να γίνει θρύλος: Ο Κωνσταντίνος Δραγάσης Παλαιολόγος. Η μητέρα του Ελένη, κόρη του Σέρβου Δεσπότη Κονσταντίν Ντραγκάς Ντεγιάνοβιτς, δισέγγονου του Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου, είδε δύο από τα παιδιά της στον Αυτοκρατορικό θρόνο, τον Ιωάννη Η’ και τον Κωνσταντίνο ΙΑ’ και πέθανε το 1450, τρία χρόνια πριν την άλωση.
Απέναντι του ο Κωνσταντίνος είχε ένα φιλόδοξο νεαρό Σουλτάνο, πολεμοχαρή, βίαιο αλλά κι επιρρεπή στη γνώση και στις επιστήμες. Οργανωτικός, επίμονος, δυναμικός αλλά κι εξαιρετικά ρεαλιστής αν και οραματιστής, χάρισμα μεγάλων ανδρών, συνέλαβε κι εκτέλεσε άψογα το σχέδιο της πολιορκίας της Πόλης των ονείρων του.
Η πολεμική μηχανή του Μωάμεθ, η άρνηση της Δύσης και του Πάπα να βοηθήσουν τ’ θλιβερά απομεινάρια της πάλαι ποτέ ισχυρής Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά και οι εσωτερικοί εχθροί, με κύριο εκφραστή το Λουκά Νοταρά («κρειττότερον έστιν ειδένει εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων, ή καλύπτραν λατινικήν»), ήταν δεδομένο πως οδηγούσαν την Πόλη στη δεύτερη και οριστική της κατεδάφιση, την οποία και υπέστη με φρικιαστικό τρόπο.
Τι μας έμεινε από την άλωση; Πρώτα πρώτα η ρήση του ανθρώπου που σεβάστηκε την Ιστορία του και αποδέχτηκε τον ιστορικό του ρόλο:
«Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοὶ δοῦναι οὔτ’ ἐμὸν ἐστίν οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως άποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν».
Μετά μας έμειναν οι παραδόσεις, οι μνήμες του μεγαλείου, οι εικόνες της Αγιάς Σοφιάς και του Κερατίου κόλπου και τέλος το “πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα ΄ναι”. Γιατί αυτή είναι η μοίρα των Ελλήνων, να επιστρέφουν και να αναγεννώνται από τις στάχτες τους, παρά τις όποιες κατ’ εναντίον τους συνθήκες. Γιατί ακόμα και οι λίγοι μπορούν να ξυπνήσουν τους πολλούς, αφού όλοι διαθέτουν, έστω και κατ’ ελάχιστο, τη δύναμη της ψυχής που κουβαλάει τη μοναδική παράδοση αυτού του τόπου.
