Γράφει ο Αναστάσιος Μητρόπουλος, Συνταγματάρχης ε.α.
Στην ελληνική ταινία του 1958 «Μια ζωή την έχουμε», ο Κλέων (Δημήτρης Χορν) φτωχός και τίμιος υπάλληλος τράπεζας, συζητά με τον συνάδελφό του Μανώλη (Περικλής Χριστοφορίδης) για το αν θα πρέπει να αναφέρει στην τράπεζα ένα περίσσευμα 1.101.101,10 δρχ που ανακάλυψε λόγω λογιστικού λάθους ή να το υπεξαιρέσει. Ο Μανώλης σε κάποια στιγμή θέτει το εξής δίλημμα στον Κλεάνθη:
«Αν σου πουν ότι τώρα, εδώ στην Αθήνα, θα πατήσεις ένα κουμπί και την ίδια στιγμή στα βάθη της Κίνας θα πεθάνουν 3.000 μανδαρίνοι, αλλά εσύ θα γίνεις πάμπλουτος! Το πατάς το κουμπί;»
Ο Κλέων αρχικά διστάζει. Στη συνέχεια όμως σκέφτεται, αφού δεν είναι τίποτα οι 3.000 μανδαρίνοι σε σχέση με το ένα δις πληθυσμού της Κίνας, έτσι και 1.101.101,10 δρχ δεν είναι τίποτα για μια τράπεζα που διαχειρίζεται πολλά δις δραχμές.
Άσε που, στο κάτω κάτω, η Κίνα είναι πολύ μακριά για να τον νοιάζει ποιος ζει και ποιος πεθαίνει εκεί, και άσε που οι 3.000 μανδαρίνοι του είναι και τελείως άγνωστοι για να στενοχωρηθεί για αυτούς.
Η συνέχεια γνωστή.
Ας το πάμε τώρα παραπέρα το δίλημμα και ας σκεφτούμε ότι, το ερώτημα αυτό τίθεται, όχι σε έναν φτωχό υπάλληλο, αλλά σε 300.000 φτωχούς υπαλλήλους και για τον κάθε υπάλληλο αντιστοιχούσαν 3.000 μανδαρίνοι. Αν όλοι αυτοί έπαιρναν την ίδια απόφαση με τον Κλεάνθη, τότε σε ολόκληρη την αχανή Αυτοκρατορία της Κίνας, κανείς μανδαρίνος δεν θα είχε μείνει ζωντανός.
Και τώρα ας βάλει ο καθένας μας όποιον θέλει στη θέση του Κλεάνθη, ό,τι θέλει στη θέση των χρημάτων και όποιους θέλει στη θέση των μανδαρίνων, και ας τα συνδυάσει όλα αυτά όπως θέλει και ας περιπλανηθεί στους λαβύρινθους της συνείδησής του. Δύσκολο. Αλλιώς δε θα ήταν δίλημμα. Εξάλλου το κουμπί των μανδαρίνων έχει δυστυχώς πατηθεί άπειρες φορές στην ιστορία της ανθρωπότητας.
ΥΓ: Το δίλημμα με τους μανδαρίνους είχε τεθεί και νωρίτερα από την ταινία, σε δύο συγγραφικά έργα: Το ένα, το 1950 στο διήγημα “Το Κουμπί του Μανταρίνου” του Μ. Καραγάτση, και το άλλο, το 1880, στο βιβλίο «Ο Μανδαρίνος», του Πορτογάλου συγγραφέα Jose Maria Eca de Queiros.
Επίσης, ένα παρόμοιο ηθικό πρόβλημα έχει τεθεί και από τον Ντοστογιέφσκι στο «Έγκλημα και τιμωρία», όπου ο Ρασκόλνικωφ, ο διανοούμενος ήρωας του έργου, αναρωτιέται: «Τι σημασία έχει η ζωή μιας γριάς τοκογλύφας, αν με τα χρήματα της εγώ μπορέσω να τελέψω τον υψηλό προορισμό μου;». Και σκοτώνει την γριά, αλλά το έγκλημα δηλητηριάζει την ζωή του και μέσα στην αγωνία του παραδίδεται μονάχος του στη δικαιοσύνη….
