Της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου , Ιστορικού- Διεθνολόγου *
Σήμερα, θα βγουν τα οριστικά αποτελέσματα από την εκλογική διαδικασία στο Ιράν. Το Ιράν για την Ελλάδα έχει (ή πιο σωστά θα πρέπει να έχει) την ίδια δυναμική και διπλωματική αξία με οποιαδήποτε άλλη μουσουλμανική χώρα τής περιφέρειάς μας για τον πρόσθετο λόγο ότι είναι ένα σιιτικό κράτος (μέσα στην πλειονότητα των σουνιτικών χωρών) και επίσης, οι Ιρανοί δεν είναι Άραβες.
Ο Ρουχανί (μεταρρυθμιστής) κινδυνεύει και είναι το πιο πιθανό να χάσει από τον Ραϊσί (σκληροπυρηνικό). Ο πρώτος έχοντας ήδη την προεδρική εξουσία από το 2017 και ενώ ήταν ιδιαίτερα λαοφιλής μέχρι πρόσφατα, ωστόσο αφενός τα οικονομικά ζητήματα που επέφερε η πανδημία στο κράτος, συγχρόνως με τις οικονομικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τη Δύση μετά την αποχώρηση από την πυρηνική Συμφωνία αφετέρου οι συντηρητικοί που κατέχουν την πλειοψηφία στη Βουλή σε κοινή σύμπλευση με τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη, Αγιατολλαχ Χαμενεΐ, όλα αυτά συντελούν, όπως αναφέρουν έμπειροι αναλυτές, στο να απωλέσει ο νυν Πρόεδρος τη δυναμική του.
Να κάνουμε μία παρένθεση και να πούμε, για να καταλαβούμε πώς λειτουργεί το πολιτικό κατεστημένο στο Ιράν, ότι είναι ένα σύμπλεγμα ομοσπονδιακού με ενιαίο κράτος ως προς την πολιτική διακυβέρνησή του.
Οι μεταρρυθμιστές θεωρούνται εκσυγχρονιστές τόσο σε πολιτικό – διπλωματικά ζητήματα και κυρίως στα θέματα με τη Δύση όσο και στη παροχή μεγαλύτερων ελευθεριών στην κοινωνία, σε αντίθεση με τους συντηρητικούς, οι οποίοι μετά την αποχώρηση του Ιράν από τη Συμφωνία με τα πυρηνικά, έχουν καταφέρει να ισχυροποιηθούν στην εθνική τους Βουλή.
Όμως το πιο σημαντικό είναι, που αφορά την Ελλάδα και γενικότερα τη Δύση, ότι ενώ η περσική χώρα, διερχόταν – τα τελευταία χρόνια και κυριότατα τον τελευταίο χρόνο – μία περίοδο πολιτικό – διπλωματική, αντίστοιχη με αυτήν της δεκαετίας του 1940, ακόμα δε και στο οικονομικό σκέλος, η επικράτηση τού Ραϊσί θα επανατοποθετήσει τις σχέσεις με τους Δυτικούς στην περίοδο 1979-1985, και κυρίως το 1985, όπου το Ιράν “αυτοπροσδιορίστηκε” εχθρός της Δύσης.
Και μέσα σε όλα αυτά, καθώς έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα στην ανατολική περιφέρεια και κυρίως ανάμεσα στα μουσουλμανικά κράτη (και εννοώ τα αραβικά), με μία Τουρκία να επιδιώκει την επικράτηση στον Κόσμο του Ισλαμ και το Ιράν να δημιουργεί, μετά τις χθεσινές εκλογές, νέες συνθήκες, τις οποίες η Διεθνής Διπλωματία μετά τη νέα Προεδρία των ΗΠΑ δεν πρόλαβε να “μελετήσει”, ώστε να καταστρώσει την στρατηγική της, δεν θα είναι παράταιρο να πούμε, ότι το Σιιτικό Ισλαμ βλέπουμε για πρώτη φορά, εξαιτίας της ρευστότητας που υφίσταται σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο, όχι μόνο περιφερειακό, αλλά σε διεθνές (ας μην ξεχνάμε και το Ισραήλ με την υβριδική του κυβέρνηση που προσπαθεί να βρει τα πατήματά του) υποσκελίζει το Σουνιτικό Ισλαμ με την πάλη των δύο κυριαρχουσών φύλων Ιρανών και Αράβων που μετουσιώνουν αντίστοιχα τις θρησκευτικές αρχές των δύο “κλάδων” (αν και μη δόκιμος ο όρος, καθώς στον Ισλαμισμό η διάσταση που φέρει ο όρος “κλάδος” αναφέρεται στην ερμηνεία τού Κορανίου, απλά τον χρησιμοποιώ για να κατανοηθεί τι εννοώ από τους μη γνώστες των αρχών της συγκεκριμένης Θρησκείας) να διαμορφώνουν τις εξελίξεις…
Όμως, επειδή η Διπλωματική Ιστορία πάντοτε διδάσκει, όπως επίσης είναι επαναλαμβανόμενη, όταν είναι επιτυχώς διαμορφωμένη για τα διάφορα κράτη, οι συγκεκριμένες συνθήκες που πάνε να δημιουργηθούν για τη Διεθνή Διπλωματία μετά την χθεσινή εκλογική διαδικασία στο Ιράν, όχι μόνο δεν πρέπει να απογοητεύουν ή να “παγώνουν” τη Δύση, αλλά αντίθετα, πρέπει η τελευταία να πάει στο όχι μακρινό 1955, όταν οι ΗΠΑ τόσο με τη Συνθήκη της Βαγδάτης όσο και με τη Συμφωνία CENTO είχε κατορθώσει να παίζει ταυτόχρονα (παρά την Επανάσταση του 1952 που ήταν η αφορμή για όλες τις Επαναστάσεις στο μουσουλμανικό κόσμο με σκοπό την αποαποικιοποίηση και τις εθνικοποιήσεις) με τους Ιρανούς θρησκευτικούς άρχοντες και το αντίπαλο δέος για αυτούς, τον Σάχη.
Και επίσης, η Δυτική Διπλωματία είναι επιβεβλημένο να κάνει κάτι πολύ σημαντικό, ώστε να ξέρει πώς να διαμορφώσει την πολιτική της στο μουσουλμανικό Κόσμο και πώς να κινηθεί στη βάση όσων ζητημάτων ανοίγονται, να ενσκήψει και να “μελετήσει” το πολιτισμικό υπόβαθρο των μουσουλμανικών κρατών (καθένα ξεχωριστά), γιατί δεν υπάρχει ενιαίος συμπεριφορισμός… Και η αποκλίνουσα αντιμετώπιση από τις χώρες αυτές των διαφόρων πραγμάτων που αφορούν τις σχέσεις με τη Δύση είναι απότοκος του θρησκευτικού και δογματικού (και των παραμέτρων του δόγματος) υποβάθρου τους… Παράλληλα δε, πρέπει να καταστεί σαφές, ότι τα κράτη αυτά δεν μπορούν να ερμηνευτούν και είναι τελείως λανθασμένα να τα διαχειριζόμαστε στη βάση των αρχών του Δυτισμού.
Και είναι αναγκαίο, η Διεθνής Διπλωματία τώρα όσο ποτέ άλλοτε να αρχίσει να μελετάει το συγκεκριμένο Κόσμο και να αντιληφθεί πώς αυτός λειτουργεί στη βάση της Θρησκείας του (που είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του αξιακού και πολιτειακού κατεστημένου του), καθώς ας μην λησμονούμε δύο τινά που ενδιαφέρουν την τωρινή περίοδο :
- Ότι το Ιράν παίζει πολύ δυνατά με την Κίνα μετά την 25ετή συμφωνία συνεργασίας, συγχρόνως δε, αποτελώντας τα δύο πλέον αυτά στενά συνεργαζομενα κράτη τον αντίπαλο “πόλο”, από αυτόν των ΗΠΑ – Ρωσίας, όπως, άλλωστε, άφησε να διαφανεί η συνάντηση Μπάιντεν με Πούτιν,
- Επίκειται συνάντηση ΗΠΑ με Ιράν, ώστε να συζητηθεί νέα συμφωνία για τα πυρηνικά.
Και το πρώτο που πρέπει να πράξει η Δύση είναι να μελετήσει τι πρεσβεύει το Σιιτικό Ισλαμ και τι το Σουνιτικό Ισλαμ, ώστε να βάλει τα κομμάτια του γεωστρατηγικού παζλ (μουσουλμανικές χώρες, συμμαχίες μεταξύ τους, συμμαχίες ετερόδοξων, μουσουλμανικών κρατών και κράτη δίαυλοι) στις ανάλογες θέσεις. Γιατί πχ με το να χρησιμοποιεί μόνο την Τουρκία, όπως λανθασμένα έπραξε από το 1990 και μετά, βλέποντας η Δύση μόνο το γενικό πλάνο που είναι η Θρησκεία, τα αποτελέσματα από την στάση αυτή, όχι μόνο δεν την δικαίωσαν, αλλά αντίθετα η μαξιμαλιστική στάση του τουρκικού κράτους διακυβεύει τη Διεθνή Κοινότητα.
Αυτήν την στιγμή το Κατάρ, όσο και δύσκολο ως Ελλάδα να μας φαίνεται τη δεδομένη στιγμή να δούμε το ρόλο του στη περιοχή, έχοντας επανατοποθετήσει τις σχέσεις του με την Αίγυπτο, η οποία διατηρεί σημειακές σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία, μπορούν να αναδιαμορφώσουν τα τρία αυτά κράτη (Αίγυπτος, Κατάρ και Σαουδική Αραβία) ένα συγκλινοντα χώρο για Ιράν και Δύση. Το Κατάρ δεν θα τροφοδοτούσε με χρήμα την Τουρκία από το 2018, αν το ελληνικό κράτος το αντιμετώπιζε σαν οιονεί επενδύτρια χώρα. Κι επίσης, η μεταστροφή του καταριανού κράτους και η “επιδίωξη” επαναφοράς στην “Αραβική οικογένεια”, που ανήκει άλλωστε, φάνηκε μετά την υποχώρηση του πετρελαίου στην ενεργειακή αγορά το 2018 και τα γεγονότα στον Λίβανο τον περσινό Αύγουστο.
Μετά τις Συμφωνίες Αβραάμ ανάμεσα σε Ισραήλ και Αραβικά κράτη, η Δύση (και τώρα ΗΠΑ και με τη Ρωσία) πρέπει να δουν και να ενσκήψουν στο τρίπτυχο των χωρών Αίγυπτος, Κατάρ και Σαουδική Αραβία,τα οποία αυτά κράτη είναι ικανά να διαμορφώσουν μία προοπτική συνομιλιών ανάμεσα στον κατακερματισμένο ιδεολογικά μουσουλμανικό Κόσμο (με επίκεντρο που έχει οριοθετήσει την “ιστορική διάσταση” το Σιιτικό Ιράν).
Για να καταλαβούμε τι είναι το Σιιτικό Ισλαμ, θα πρέπει να δώσουμε το γενικό χαρακτηριστικό (το πιο απλοϊκό για εμάς τους Δυτικούς, ώστε να το καταλάβουμε σε σχέση με το Σουνιτικό) και τη σχέση που έχει με τους Ιρανούς (το αντίπαλο δέος των Αράβων: πόλεμος Πολιτισμών με επίκεντρο την κοινή θρησκεία). Οι Ιρανοί είναι αυτοί που θεμελίωσαν τις περισσότερες αιρέσεις του Μουσουλμανισμού, καθώς ήσαν οι μόνοι με ανώτερο – γνωσιακά και πολιτισμικά- επίπεδο να δημιουργήσουν δόγματα με φιλοσοφικό – μυστικιστικό περιεχόμενο.
Οι Πέρσες, για να αντισταθούν στα αμαθή στίφη των νομάδων (στην πλειοψηφία τους) Αράβων, κατάφεραν όχι μόνο να γίνουν απαραίτητοι στην οργάνωση των νέων αραβικών κοινωνιών, λόγω του πολιτισμικού επιπέδου τους, αλλά ήταν αυτοί που κατ’ουσίαν διαμόρφωσαν τις οργανωτικές δομές του Μουσουλμανισμού (όπως λέει ο Arsham Momeni). Οι Ιρανοί επιδίωξαν να αποπνέουν μία λύτρωση από την ακραιφνή προσήλωση και τον ακραίο δογματισμό που στόχευαν οι Άραβες που ήταν Σουνίτες. Γι’ αυτό και οι Πέρσες ασπάστηκαν το πιο φιλελεύθερο δόγμα, αυτό του Σιισμού (διαμορφωνοντας αιρετικούς κλάδους σε αυτό, όπως είναι τα Τάγματα).
Τώρα για ποιο λόγο, στα μέσα του 20ου αι. η ρηξικέλευθη και ριζοσπαστική κοινωνία του Ιράν (ένα ιστορικά προοδευτικό κράτος) μεταβλήθηκε σε μια φανατισμένη, θρησκευτικά κοινωνία, αποτελεί φαινόμενο με γενεσιουργό αιτία την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία. Και πρέπει να πούμε κάτι τελευταίο, που οι Θρησκειολόγοι, Κοινωνιολόγοι, Πολιτικοί Επιστήμονες και Διεθνολόγοι μπορούν να το ερμηνεύσουν ανάλογα, να το χρησιμοποιήσουν ανάλογα και να το προσαρμόσουν ανάλογα στη Διπλωματία.
Στη θεωρία του Μουσουλμανισμού, το Σιιτικό Ισλαμ εκφράζει την αμυντική πολιτική. Ως εκ τούτου, μία πρώτη ερμηνεία που μπορεί να δοθεί είναι, ότι οι Σιίτες αμύνονται απέναντι στη “νέα αποικιοκρατία” που δημιουργούν οι Δυτικοί στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, λόγω των υδρογονανθράκων.
*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός- Διεθνολόγος, Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, ερευνήτρια της ίδιας Σχολής, Εξωτερική Συνεργάτιδα της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου και μέλος και ερευνήτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.).
