Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλάχος, Αντιστράτηγος ε.α.
Σαν σήμερα, στις 18 Ιουλίου 1922, ο Γάλλος πρέσβης στην Αθήνα ενημερώνει τον Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών ότι οι “κυβερνήσεις των Συμμάχων” δεν θα επιτρέψουν την σχεδιαζόμενη προέλαση των Ελληνικών στρατευμάτων προς την Κωνσταντινούπολη και ότι ο Αρχηγός των Συμμαχικών Δυνάμεων Βρετανός Στρατηγός Χάριγκτον θα απέκρουε δια της βίας οποιαδήποτε στρατιωτική κίνηση.
Στις αρχές Μαΐου 1922, μετά την απόρριψη της πρότασης ανακωχής από τη Τουρκία, η Ελληνική Κυβέρνηση έκρινε ότι μία ενέργεια απέμεινε για τη λύση του Μικρασιατικού ζητήματος, η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τις Ελληνικές Δυνάμεις της Θράκης.
Με την κατάληψη, η οποία ήταν δυνατή από στρατιωτικής άποψης, η Κυβέρνηση απέβλεπε:
- Να στερήσει τον Κεμάλ από την κυριότερη βάση ανεφοδιασμού του και να τον αναγκάσει να συμφωνήσει για την ανακωχή.
- Να τονώσει το πεσμένο ηθικό του στρατού και του λαού.
- Να υποχρεώσει τους “Συμμάχους” στην περίπτωση, που θα εμπόδιζαν την κατάληψη, να επισπεύσουν την ειρηνική διευθέτηση του Μικρασιατικού ζητήματος.
- Να εξασφαλίσει την Θράκη από μια κατάληψη από την πάντοτε καιροφυλακτούσα Βουλγαρία.
Από στρατιωτική άποψη κρίθηκε αναγκαία η συγκέντρωση σημαντικών στρατιωτικών δυνάμεων μπροστά από την Τσατάλτζα, η παρουσία των οποίων θα ανησυχούσε τόσο τους Τούρκους, όσο και τους Συμμάχους, για την ασφάλεια της Κωνσταντινούπολης.
Ήταν ένα “αριστοτεχνικό σχέδιο” κατά τον Τσώρτσιλ που είχε προσθέσει: “Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι Έλληνες ήταν σε θέση να το πραγματοποιήσουν και μόνη η απειλή ότι θα το επιχειρήσουν κατετάραξε τους Τούρκους στην Άγκυρα”.
Ήταν μια πρόταση του Ιωάννη Μεταξά, που είχε υποβάλει στην κυβέρνηση στις 7 Απριλίου 1921. Για το σκοπό αυτό συγκροτήθηκε το Δ΄Σώμα Στρατού, υπό τον Υποστράτηγο Αρ. Βλαχόπουλο, από Μεραρχίες της Θράκης και ενισχύθηκε από 3 Συντάγματα Πεζικού, 2 Τάγματα Ευζώνων και μικρότερες Μονάδες Ιππικού και Πυροβολικού από τη Στρατιά Μικράς Ασίας.
Το χρονικό
Για τη σχεδιαζόμενη επιχείρηση κατά της Κωνσταντινούπολης έλαβαν χώρα οι ακόλουθες διαδικασίες, μετά τη στρατιωτική προετοιμασία των δυνάμεων στη Θράκη:
10η ΙΟΥΛΙΟΥ 1922. Κάτω από συνθήκες αυστηρής μυστικότητας, βεβαίως άσκοπης, γιατί οι Σύμμαχοι είχαν αντιληφθεί τις προετοιμασίες των Ελληνικών Δυνάμεων της Θράκης, αποφασίσθηκε από την κυβέρνηση η προέλαση να αρχίσει τα χαράματα της 16ης Ιουλίου. Ο Αρχιστράτηγος Γεώργιος Χατζανέστης κατευθύνθηκε στη Ραιδεστό, για να διευθύνει επί τόπου την επιχείρηση.
13η ΙΟΥΛΙΟΥ 1922. Η Κυβέρνηση έστειλε στον Αρχιστράτηγο πρωτότυπο διακοίνωσης, με την εντολή να την υπογράψει και να τη διαβιβάσει στην Αρμοστεία στην Κωνσταντινούπολη, για επίδοση στη Τουρκική Κυβέρνηση, την ώρα, που ο Ελληνικός Στρατός θα περνούσε τα σύνορα.
14η ΙΟΥΛΙΟΥ 1922. Ο Υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Γεώργιος Μπαλτατζής επέδωσε στους ομολόγους του των Συμμαχικών χωρών διακοίνωση: “Η Ελλάς ευρίσκεται εις την ανάγκην να αποβλέψη εις προσφορώτερα μέτρα προς τεματισμόν της ενόπλου ρήξεως”. Στη διακοίνωση δεν αναγραφόταν η λέξη Κωνσταντινούπολη, αλλά οι Σύμμαχοι αντιλήφθηκαν τι κρύβεται πίσω από τη διπλωματική διατύπωση, γιατί ήδη οι Αρμοστές των στην Κωνσταντινούπολη είδαν τις συγκεντρώσεις των Μονάδων του Ελληνικού Στρατού στην περιοχή και ενημέρωσαν τις κυβερνήσεις τους.
15η ΙΟΥΛΙΟΥ 1922. Ο Βρετανός επιτετραμένος στην Αθήνα προειδοποίησε ότι δεν θα επιτραπεί στα Ελληνικά στρατεύματα να προχωρήσουν στην ουδέτερη ζώνη. Η κυβέρνηση αναγκάσθηκε να διατάξει τον Αρχιστράτηγο να αναστείλει την επιχείρηση μέχρι νεωτέρας διαταγής.
16η ΙΟΥΛΙΟΥ 1922. Επιδόθηκε νέα διακοίνωση από την Ελληνική κυβέρνηση στην οποία μεταξύ των άλλων αναγραφόταν ότι “..μόνο η κατάληψις της Κωνσταντινουπόλεως, πρωτευούσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υπό του Ελληνικού Στρατού, θέλει επιβάλλει την συνομολόγησιν της ειρήνης… Η Ελλάς ουδέν παρέλειψε και ουδενός εφείσθη, δια να φανή αντάξια του απελευθερωτικού έργου… ελπίζει ότι αι Δυνάμεις θα προθυμοποιηθούν να μην θέσουν εμπόδια εις την πορείαν αυτής προς την ειρήνην, που θα αποτελέση την σωτηρίαν των χριστιανών…”. Ωραίες λέξεις, αλλά μόνο για τα σαλόνια των διπλωματικών δεξιώσεων. Την ίδια περίοδο η Γαλλία ήδη από τον Οκτώβριο του 1921 είχε υπογράψει διάφορες συμφωνίες για επενδύσεις με τον Κεμάλ, ενώ και η Ιταλία υποστήριζε τον Κεμάλ.
18η ΙΟΥΛΙΟΥ 1922. Ο Γάλλος πρέσβης στην Αθήνα ενημέρωσε τον Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών ότι οι “κυβερνήσεις των Συμμάχων δεν θα επιτρέψουν την προέλαση των Ελληνικών στρατευμάτων προς την Κωνσταντινούπολη μέσα από την ουδέτερη ζώνη” και ότι δόθηκαν διαταγές στον Αρχηγό των Συμμαχικών Δυνάμεων Βρετανό Στρατηγό Χάριγκτον “όπως αποκρούση δια της βίας πάσαν στρατιωτικήν κίνησιν κατά της υπό των στρατευμάτων αυτών κατεχομένης ζώνης”. Ο Χάριγκτον έσπευσε μάλιστα αυθημερόν στην Τσατάλτζα και προειδοποίησε τον Έλληνα Αρχιστράτηγο Χατζανέστη να μην κινηθεί.
21 ΙΟΥΛΙΟΥ 1922. Η κατηγορηματική δήλωση των Συμμάχων είχε ως αποτέλεσμα να ναυαγήσει το ζήτημα της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης και η Ελλάδα διαμαρτυρήθηκε έντονα για την ανθελληνική απόφασή τους με νέα διακοίνωση προς τους Συμμάχους
Συμπεράσματα
Η επιχείρηση του Ελληνικού Στρατού προς την Κωνσταντινούπολη, ένας στρατιωτικός “περίπατος”, ματαιώθηκε ουσιαστικά με την επέμβαση των Συμμάχων.
Η Ελλάδα αποστερήθηκε μιας διεθνούς πολιτικής και στρατιωτικής επιτυχίας. Η ηθική επίδραση στο Ελληνικό Εθνος και στον Ελληνικό Στρατό από την κατάληψη της Βασιλίδος των πόλων, που αποτελούσε για αιώνες το όνειρο του Ελληνισμού, θα ήταν τεράστια.
Στο διπλωματικό τομέα οι διαπραγματευτκές δυνατότητες της χώρας, για την ειηνική επίλυση του Μικρασιατικού ζητήματος, οπωσδήποτε θα αυξάνονταν.
Αλλά και η υλική ενίσχυση θα ήταν σημαντική, γιατί μετά την κατάληψή της θα εξοικονομούνταν αρκετές δυνάμεις για την ενίσχυση της Στρατιάς Μικράς Ασίας, κατά την επίθεση των Τούρκων τον Αύγουστο του 1922.
Ασφαλώς και η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης δεν θα έσωζε την Ιωνία, που ήδη είχε χαθεί στο διπλωματικό πεδίο από τους πρώτους μήνες του 1922.
Όμως θα αποφεύγετο η συμφορά της Ιωνίας, με την πυρπόληση της Σμύρνης, τις σφαγές, τις λεηλασίες και τον ξεριζωμό. Θα παρέμεινε στην Ελλάδα η Ανατολική Θράκη, στην οποία θα κατέφευγαν οι πρόσφυγες της Ιωνίας και του Πόντου.
Η Τουρκία θα ήταν ένα κράτος εξ ολοκλήρου Ασιατικό. Και όλα αυτά εάν δεν υπήρχε σε βάρος μας η κακοπιστία των Συμμάχων, που πάντα τα δικά τους συμφέροντα επιδιώκουν.
Πότε επιτέλους θα καταλάβουμε ότι δεν υπάρχουν μόνιμοι σύμμαχοι-φίλοι και εχθροί, αλλά μόνο μόνιμα συμφέροντα, τα οποία κάθε κράτος υποστηρίζει τα δικά του. Δεν βλέπουμε τι συμβαίνει με τον Πούτιν και τον Ερντογάν;
Περισσότερα άρθρα από τον Κωνσταντίνο Βλάχο::
Υπήρξε η ύστατη προσπάθεια αποτροπής της επερχόμενης καταστροφής. Αλλά έγινε με μηδενική διπλωματική προετοιμασία. Χωρίς την απαραίτητη μυστικότητα. Από πολιτικούς άνευ σθένους και αποφασιστηκότητας όπως γράφει ο Ι. Μεταξάς. Ανατέθηκε δε σε ανισόρροπο αρχιστράτηγο. Δημήτριος Λυμπουρίδης, συγγραφέας του επίκαιρου βιβλίου, “1922 Οι Ευθύνες”