Της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου , Ιστορικού- Διεθνολόγου *
Η είδηση κατ’εμέ της ημέρας είναι ότι το Κατάρ στέλνει ενισχύσεις στην Ελλάδα. Μάλλον όχι τόσο αναμενόμενο ή για να είμαστε ειλικρινείς καθόλου αναμενόμενο.
Όμως για να καταλάβουμε αυτήν την εξέλιξη πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας κάποιους παράγοντες, κάποιοι εκ των οποίων έχουν αναφερθεί και κάποιοι άλλοι επαναλαμβάνονται διαρκώς.
Αρχικά είναι καλό να τονίσουμε δύο τινά, καθώς η επανάληψη μήτηρ μαθήσεως :
α. Είναι λάθος να ερμηνεύουμε τα Κράτη της Μέσης Ανατολής και τις παραδοσιακές Κοινωνίες στη βάση του δυτικού κοινωνισμού,
β. Είναι επίσης λάθος τη Διπλωματία να την ερμηνεύουμε με κοντόθωρο τρόπο, πόσω δε μάλλον τη διπλωματία που αναπτύσσουν οι αραβικές οντότητες (και εννοώ το σήμερα), η οποία θα πρέπει να συναρτάται για την ερμηνεία και προσέγγισή της στη βάση του ιστορικού υποβάθρου των συγκεκριμένων κρατών. Αν δεν το πράττουμε αυτό, η ερμηνεία θα παρουσιάζει αρκετά κενά.
Όσον αφορά τους παράγοντες που υποδηλώνουν γιατί δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει η κίνηση αυτή των Καταριανών, καθώς, εκτός όλων των άλλων, είναι οι κύριοι χρηματοδότες σε οικονομικό επίπεδο και αρωγοί σε στρατιωτικό επίπεδο (με τους Πακιστανούς) των Τούρκων, είναι οι ακόλουθοι :
- Αρχικά, πρέπει να σημειωθεί αυτό. Ότι το Κατάρ ήταν από τα τελευταία κράτη του αραβικού κόσμου που απόκτησαν την ανεξαρτησία τους από την ξένη Εντολή (Μ. Βρετανία) τη δεκαετία του 1970, όταν ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 οι περισσότερες αραβικές οντότητες είχαν ανεξαρτητοποιηθεί, για να ακολουθήσουν τη δεκαετία του 1970 οι αφρικανικές χώρες…
Όταν ανεξαρτητοποιήθηκε το 1971, ήταν αρκετά αργά να ακολουθήσει το “γενικό πρόσταγμα” που δημιούργησαν ξεχωριστά τα δύο μεγάλα ιδεολογικά κέντρα του Αραβικού Κόσμου, η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία, οι οποίες ως χώρες αντιπροσώπευαν – ουσιαστικά – τους δύο πόλους του Ψυχρού Πολέμου… Να κάνουμε μία παρένθεση και να σημειώσουμε, ότι οι αντιθέσεις ανάμεσα στον αραβικό κόσμο έγιναν ιδιαίτερα εμφανείς τόσο κατά τη διάρκεια των αραβοϊσραηλινών πολέμων που δεν υπήρχε η πλήρης σύμπνοια, όσο και όταν άρχισαν να ιδρύουν τους πρώτους περιφερειακούς οργανισμούς τους, με κύριο τον OPEC το 1960….Να επισημάνουμε δε, ότι εκτός των ιδεολογικών χασμάτων ανάμεσα στον αραβικό κόσμο και για αυτόν το λόγο το Παναραβικό πνεύμα δεν έλαβε “σάρκα και οστά”, ακόμα και όταν ο Νάσερ το επιδίωξε, το κύριο ζήτημα τής μεταξύ τους αντίθεσης ήταν, ότι κάποια από τα σημερινά, αραβικά πολιτειακά μορφώματα τελούσαν ακόμα (και εννοώ δεκαετίες 1960 και 1970) ή μόλις έβγαιναν από το καθεστώς Εντολής της ευρωπαϊκης δύναμης που τα επόπτευε, γιατί πρέπει να σημειώσουμε ότι ο θεσμός της αποικίας και του προτεκτοράτου, άσχετα αν συνεχιζόταν με μία άλλη μορφή, αυτή της Εντολής, ωστόσο φαινομενικά είχε τερματιστεί όταν ιδρύθηκε η Κοινωνία των Εθνών το 1920.
Το Κατάρ, όπως και το Ομάν ήταν κάποια από τα παραδείγματα που η ξένη παρουσία καθόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις σχέσεις τους με τους ομοφυλετικούς λαούς , ακόμα και μετά την αποαποικιοποίηση της Μέσης Ανατολής, καθώς στήριξαν εν πολλοίς πολλά από τα τεχνικά χαρακτηριστικά της δόμησης των κοινωνιών τους στην άμεση και απρόσκοπτη αρωγή από κάθε άποψη, των ξένων…
Ωστόσο, όμως, ακόμα κι όταν οι έντονες πολιτικές αντιθέσεις ανάμεσα στα παραπάνω Κράτη και τον υπόλοιπο Αραβικό Κόσμο βρίσκονταν σε “έξαρση”, η διάσταση της παράδοσης, το δομικό στοιχείο του κοινωνισμού τους είναι πάρα πολύ ισχυρό, ώστε να το παρακάμψουν και να έρθουν σε ευθεία συγκρουσιακή κατάσταση μεταξύ τους, με μόνο στην πραγματικότητα μελανό σημείο τον Πόλεμο του Κόλπου, που όμως και πάλι το μερίδιο ευθύνης ανήκει στον ξένο παράγοντα…Ο Γ. Καραμπελιάς έγραψε ένα πολύ διαφωτιστικό βιβλίο, ο Προφήτης, ο Κορμοράνος και το πετρέλαιο, που διαφωτίζει τις κύριες πτυχές του Πολέμου του Κόλπου.
- Το ότι ο Αραβικός Κόσμος ουσιαστικά θα βιώνει τα μεταξύ του χάσματα είναι ένα γεγονός αναμφισβήτητο, με ένα, όπως αναφέραμε από τα κύρια σημεία, ότι η αποικιοκρατία άφησε κοινωνίες άμεσα ή έμμεσα εξαρτώμενες (και δεν εννοώ μόνο οικονομικά, καθώς κάποιες από αυτές έχουν μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα από πολλά ισχυρά δυτικά κράτη) από τον ξένο παράγοντα. Όσοι ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για τον Αραβικό Κόσμο και τις μεταξύ τους σχέσεις υπάρχουν τα βιβλία του M. Rodinson, του Roy Olivier, του Peter Ontel, του Χρ. Χαλαζία.
Όμως, το φυλετικό (με την έννοια του δομικού στοιχείου της Παράδοσης) συνεχίζει και φέρει πολύ σημαντικό πρόσημο για τους Άραβες!!!… Αυτό δεν πρέπει να μας διαφεύγει….
- Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι (όπως αναφέρεται συχνά) μετά την πτώση τής αξίας του πετρελαίου στο “ενεργειακό χρηματιστήριο” με το Φ/Α (φυσικό αέριο) και τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας να διεκδικούν πρωτεύοντες ρόλους, ήταν εύλογο, και όπως αποδείχτηκε στην πραγματικότητα, τα κράτη αυτά να επαναπροσδιορίσουν τις μεταξύ τους σχέσεις, με το Κατάρ να επανατοποθετεί τη σχέση του με τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο και τα ΗΑΕ. Μπορεί, ακόμα, και λόγω της σχέσης που φέρει αυτήν την στιγμή με Τουρκία και Ιράν να είναι ακόμα ένα υπαρκτό αγκάθι, ωστόσο αφενός η υπογραφή συμφωνιών αφετέρου το Αφγανιστάν που πλέον θα χωρίσει το μουσουλμανικό κόσμο, στους Άραβες και τους υπόλοιπους μουσουλμάνους, είναι συνθήκες που δεν πρέπει να μας διαφεύγουν.
- Το Κατάρ, άλλωστε, από πέρσι με τη καταστροφή που είχε υποστεί ο Λίβανος, είχε δείξει πού επιδίωκε να κατευθυνθεί, κι αυτή η κατεύθυνση έδειχνε, στις ομοφυλετικές του οντότητες, πριν ακόμα συνομολογηθούν οι Συμφωνίες Αβραάμ. Και ίσως η έκρηξη στο Λίβανο ήταν το έρεισμα πάνω στο οποίο πάτησε η δυτική διπλωματία για τον επανασχεδιασμό των “δράσεών” της στη Μέση Ανατολή.
Παραθέτω ένα (πρώτο) περσινό σχολιασμό μου για τα αραβικά κράτη πώς διαφαινόταν ότι θα κινηθούν μετά την έκρηξη στο λιμάνι του Λιβάνου:
Αναζητώντας ηγεμονεύοντα ρόλο στην Μέση Ανατολή
- Τέλος, θα πρέπει να σημειώσουμε αυτό, που το βλέπουμε και στον τρόπο που ενεργεί η Κίνα. Οι παραδοσιακές κοινωνίες διαχωρίζουν την πολιτική και την ιστορία (που είναι αλληλένδετα στοιχεία) από την οικονομία. Και ιδίως για να αναφερθούμε στο Ισλαμ που το σκέλος της Οικονομίας παρουσιάζει, ας το πούμε πιο απλοϊκά, τη διάσταση της κοινοκτημοσύνης, γι’αυτό και όλος ο πλούτος της χώρας ανήκει στο Κράτος (λχ. η Aramco των Σαουδαράβων απόκτησε μετοχική “σύνθεση”, μόλις το 2018, κι αυτό συνέβη, όπως γράψαμε παραπάνω, λόγω του κλυδωνισμού του πετρελαίου στο “χρηματιστήριο της ενέργειας”), το Κατάρ είναι αναγκαίο να αντιληφθούμε ότι την Τουρκία την αντιμετωπίζει ως business. Και πόσω μάλλον, όπως αναφέραμε παραπάνω, επειδή το βρετανικό μοντέλο ανάπτυξης, ήταν πολύ ενεργό στοιχείο οργάνωσης των κοινωνικών συνισταμένων του.
Και το γεγονός ότι την Τουρκία (και είναι μία παράμετρος που την επαναλαμβάνουμε για μία ακόμη φορά) την αντιμετωπίζει ως επιχείρηση, αποτελεί το γεγονός ποια περίοδος πρέπει να δούμε, ότι τα κράτη αυτά ήρθαν πιο κοντά. Και δεν είναι παράταιρο να ειπωθεί (που το αναφέρουμε για μια ακόμη φορά), όταν η Ελλάδα αρνήθηκε στο Κατάρ επενδύσεις.
Το συγκεκριμένο κράτος δεν θα μπορέσει και λόγω των πολιτικών πιέσεων που δημιουργούνται αυτήν την στιγμή στο Αφγανιστάν να μείνει εκτός του άρματος των δύο μεγάλων αραβικών κέντρων, αυτά της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας.
Το Αφγανιστάν, όπως αναφέραμε παραπάνω, θα είναι το κέντρο που θα “ενώσει”, αν μπορεί να λεχθεί ως δόκιμος όρος (ή πιο σωστά να συγκλίνει) για πρώτη φορά τον Αραβικό Κόσμο απέναντι στο παν-τουρκικό ιδεολόγημα, στη βάση του οποίου η Τουρκία θα προσπαθήσει να συνενώσει τα ομόγλωσσα με αυτήν μορφώματα.
*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός- Διεθνολόγος, Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, ερευνήτρια της ίδιας Σχολής, Εξωτερική Συνεργάτιδα της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου και μέλος και ερευνήτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.).
