Τι έχουμε μάθει μέχρι τώρα από την κρίση Ρωσίας – Ουκρανίας

Γράφει ο Αντώνιος Βασιλείου , Αντιστράτηγος (εα), Πολ. Μηχ/κός – MSc in Management Science – τ. Military Advisor at CFE OSCE – τ. Military Scientist at NC3A NATO.

Εδώ και αρκετούς μήνες, μεγάλο μέρος της προσοχής της κοινότητας εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας των ΗΠΑ και της Ευρώπης είναι στραμμένο στα σύνορα Ρωσίας-Ουκρανίας, όπου περισσότεροι από 100.000 Ρώσοι στρατιώτες παραμένουν συγκεντρωμένοι και εξοπλισμένοι για μια πιθανή εισβολή.

Οι περισσότερες εσωτερικές συζητήσεις στη Δύση κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου επικεντρώθηκαν σε μεταβλητές που είναι απλώς άγνωστες. Ποιες είναι οι προθέσεις του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν; Ποιοι είναι οι στόχοι του; Θα μπορέσουν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους στο ΝΑΤΟ να τον αποτρέψουν από την έναρξη ενός πολέμου που θα άλλαζε ριζικά το γεωπολιτικό τοπίο της Ευρώπης, αλλά και του κόσμου;

Μόνο ο χρόνος θα δείξει αν ο Πούτιν σχεδιάζει μια μαζική εισβολή, μια τιμωρητική επιδρομή ή κάτι ενδιάμεσο, ή αν στην πραγματικότητα μπλόφαρε όλη την ώρα. Το ίδιο ισχύει για το εάν επιδιώκει να ανατρέψει την ευρωπαϊκή πολιτική τάξη και ασφάλεια, να την εξισορροπήσει εκ νέου για να ληφθεί υπόψη το αλλαγμένο καθεστώς της Ρωσίας από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ή να την αποσταθεροποιήσει μόνιμα μέσω επαναλαμβανόμενων ασκήσεων αυτού του τύπου κρίσης. Και οι εγγενείς αβεβαιότητες της αποτροπής σημαίνουν ότι μπορεί να μην μάθουμε ποτέ εάν η δράση της Δύσης άλλαξε ουσιαστικά τα σχέδια του Πούτιν.

Παρά τους περιορισμούς τους, αυτές οι συζητήσεις ήταν χρήσιμες, τόσο βοηθώντας στην αποσαφήνιση των δυνατοτήτων και συμφερόντων της Ρωσίας, όσο και στην εστίαση των διαφορετικών και ασυμβίβαστων οραμάτων και των δύο πλευρών για την κυριαρχία, την ασφάλεια και τη διεθνή τάξη.

Η ενασχόληση με το να μαντέψουμε αυτά που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε, έχει επίσης επισκιάσει τον βαθμό στον οποίο οι τελευταίοι μήνες οξείας κρίσης έχουν ήδη απαντήσει σε μια σειρά από σημαντικά, ακόμη και υπαρξιακά ερωτήματα που αιωρούνταν πάνω από τη ατλαντική συμμαχία τα τελευταία 15 χρόνια. Αξίζει να τους κάνουμε έναν απολογισμό τώρα, γιατί η κρίση θα μπορούσε ακόμη να εκτυλιχθεί με τρόπους που να τις επισκιάζουν ή να τις συσκοτίζουν.

Οι ευρωπαϊκές ανησυχίες για το μέλλον του ΝΑΤΟ και τη στρατηγική του σχέση με τις ΗΠΑ χρονολογούνται από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και έχουν περάσει από αρκετά σκαμπανεβάσματα από τότε. Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν και η λογική του «out of theater or out of business» παρείχαν την ευκαιρία στη συμμαχία να αποδείξει την αξία της για λίγο, ακόμη και όταν η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους άρχισε να μειώνει το στρατιωτικό αποτύπωμα των ΗΠΑ στην Ευρώπη.

Ακολούθησε η αρχική μακροθυμία της κυβέρνησης Ομπάμα προς τους ευρωπαίους συμμάχους, που επιδεινώθηκε από τον προσανατολισμό της στην Ασία και τη συνεχιζόμενη στρατιωτική αποχώρηση των προωθημένων δυνάμεων που είχαν αναπτυχθεί από τις ΗΠΑ. Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και η εισβολή στην ανατολική Ουκρανία το 2014 ανέτρεψαν αυτή την τάση, αλλά η όποια ανακούφιση έγινε αισθητή στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μετά την αποφασιστική επίδειξη αλληλεγγύης των ΗΠΑ, μετριάστηκε γρήγορα από τα τέσσερα χρόνια της προεδρίας του Ντόναλντ Τράμπ.

Ο Πρόεδρος Τζο Μπάϊντεν υποσχέθηκε επιστροφή στην κανονικότητα, αλλά η διαχείριση των διατλαντικών σχέσεων του, έχει δει το μερίδιο των σφαλμάτων και στην περίπτωση της αποχώρησης από το Αφγανιστάν, χάος. Ωστόσο, όποιες ανησυχίες παραμένουν στην Ευρώπη σχετικά με τη μακροπρόθεσμη στρατηγική εστίαση της Ουάσιγκτον στην Κίνα και τον Ινδό-Ειρηνικό, η αντίδραση των ΗΠΑ στην κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας θα πρέπει να σταματήσει, τουλάχιστον προς το παρόν, τον φόβο ότι η Ευρώπη θεωρείται ένα περιφερειακό θέατρο από την κοινότητα χάραξης εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας των ΗΠΑ.

Η ομάδα Μπάϊντεν διεξήγαγε μια εντυπωσιακή επιχείρηση διαχείρισης κρίσεων. Υπήρξαν κάποιες επικρίσεις για τον αρχικό χειρισμό της κρίσης από τη διοίκηση, ιδιαίτερα για τον χρόνο που σπαταλήθηκε σε άκαρπες συνομιλίες. Αλλά είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι προθέσεις του Πούτιν δεν ήταν ποτέ σαφείς και παραμένουν αβέβαιες. Οι συνομιλίες επέτρεψαν τη διερεύνηση τους και τη δοκιμή της πρότασης διπλωματικής απόφασης. Η αποφυγή ενός πολέμου του οποίου ο ανθρώπινος και στρατηγικός αντίκτυπος θα ήταν σημαντικός με αποδεκτό διπλωματικό κόστος ήταν ένας άξιος λόγου στόχος.

Εάν ο Πούτιν υπολόγιζε στην κρίση για να επιδεινώσει τις προϋπάρχουσες διαιρέσεις εντός της συμμαχίας του ΝΑΤΟ, θα πρέπει να απογοητευτεί σοβαρά, καθώς είχε το αντίθετο αποτέλεσμα. Επιπλέον, ο Πούτιν απολαμβάνει τακτικής πρωτοβουλίας και ενιαίας διοίκησης, ενώ οι ΗΠΑ ξεκίνησαν την κρίση σε τρόπο απάντησης επικεφαλής ενός συνασπισμού με ανόμοιες και μερικές φορές σπασμωδικές στρατηγικές αποκλίσεις. Οι συνομιλίες αγόρασαν χρόνο για τις ΗΠΑ να οργανώσουν και να συντονίσουν την απάντηση του ΝΑΤΟ, και παρόλο που είναι εύκολο να απορρίψουμε τη διπλωματία ενόψει των καταναγκαστικών απειλών, η διαδικασία έχει θέματα, κυρίως για τους ευρωπαίους συμμάχους της Ουάσιγκτον.

Το Παρίσι, το Βερολίνο και ακόμη και το Κίεβο παραμένουν αμετάπειστα ακόμη και τώρα για μια επικείμενη ή βέβαιη εισβολή. Φανταστείτε την αντίδρασή τους όταν οι ΗΠΑ άρχισαν αμέσως να μεταφέρουν στρατεύματα στην Ευρώπη και να στέλνουν επιθετικά όπλα στην Ουκρανία. Η διατήρηση των συμμάχων του ΝΑΤΟ ενήμερων για μια ευρωπαϊκή απάντηση στην κρίση ήταν ακόμη πιο σημαντική μετά την αποχώρηση από το Αφγανιστάν. Τελικά, και ίσως το πιο σημαντικό, μετά από πολλούς γύρους συνομιλιών, οι ΗΠΑ δεν παραχώρησαν τίποτα, και το έκαναν σε συνδυασμό με τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ. Συνολικά, η ομάδα Μπάϊντεν έδειξε ότι μπορεί να εκτελέσει μια τρομερή επιχείρηση διαχείρισης κρίσεων, διαλύοντας κάθε αμφιβολία μετά την καταστροφή στο Αφγανιστάν.

Η συμμαχία του ΝΑΤΟ πέρασε τη δοκιμασία. Ίσως τίποτα δεν είναι πιο εύκολο στα σχόλια για την υπερατλαντική ασφάλεια, από το να ρίξεις τυχαία τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ. Και για να είμαστε δίκαιοι, υπάρχει μεγάλη ποσότητα αλήθειας στις επικρίσεις των πλούσιων ευρωπαϊκών κρατών που είναι απρόθυμα να μαζέψουν χρήματα για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και δεν μπορούν να εναρμονίσουν τις διαφορετικές στρατηγικές προτεραιότητές τους χωρίς ισχυρή ηγεσία στα κατά καιρούς, στραβοπατήματα από Ουάσιγκτων. Σε αυτή την περίπτωση, η ομάδα Μπάϊντεν άσκησε ξεκάθαρα αυτή την ηγεσία, αλλά με σεβασμό και χωρίς αποκλεισμούς, που τελικά κατέληξε σε μια συνεκτική και ισχυρή απάντηση του ΝΑΤΟ.

Όσον αφορά τη διαμόρφωση της εξέλιξης αυτής της κρίσης, η Ευρώπη ήταν ανεπαρκής σε διμερές επίπεδο και άσχετη σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η βρετανική αεροπορική μεταφορά όπλων στην Ουκρανία απέδειξε την πλάνη της απόρριψης της συνάφειας του Ηνωμένου Βασιλείου μετά το Brexit για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και τόνισε την αξία του Λονδίνου ως στενού εταίρου ασφαλείας, όχι μόνο εντός του ΝΑΤΟ, αλλά και στην ΕΕ. Οι πολλαπλοί δίαυλοι και οι μορφές της ευρωπαϊκής διπλωματίας κρίσεων, όπως οι άμεσες συνομιλίες του Μακρόν με τον Πούτιν και οι συναντήσεις με τη μορφή της Νορμανδίας με αξιωματούχους από τη Ρωσία, την Ουκρανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία,  πρόσφεραν στον Πούτιν περισσότερες δυνατότητες επιλογής για να σώσει την αξιοπρέπεια του.

Αλλά χωρίς τις ΗΠΑ ως δίχτυ ασφαλείας, κανένα ευρωπαϊκό κράτος ή συνδυασμός κρατών δεν θα μπορούσε να ελπίζει ότι θα ωθήσει ή θα αποτρέψει τις επιλογές του Πούτιν, και η ΕΕ ως μπλοκ έδειξε για άλλη μια φορά την ανικανότητα της να ηγηθεί μιας ευρωπαϊκής επιχείρησης διαχείρισης κρίσεων στην Ευρώπη. Είναι αναμφίβολα ένα πικρό χάπι που πρέπει να καταπιούν οι υποστηρικτές της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας, αλλά όπως και στην περίπτωση της αποχώρησης από το Αφγανιστάν, η ίδια η κρίση που υπογραμμίζει την ανάγκη και την αξία της στρατηγικής αυτονομίας δείχνει επίσης πόσο μακριά είναι η Ευρώπη από την επίτευξη και την άσκηση της.

Προς το παρόν, λοιπόν, οι ΗΠΑ παραμένουν το θεμέλιο, ή ο θεμέλιος λίθος, χωρίς τον οποίο θα διαλυόταν η ευρωπαϊκή τάξη ασφαλείας και η μόνη δύναμη που μπορεί να κινητοποιήσει μια συνεκτική απάντηση σε μια κρίση όπως η τρέχουσα και να διασφαλίσει τη φερεγγυότητα αυτής της απάντησης.

Ο Πούτιν το γνωρίζει αυτό και είναι πιθανό να ενορχήστρωσε όλο αυτό το επεισόδιο για να δοκιμάσει την αποφασιστικότητα της Ουάσιγκτον και του ΝΑΤΟ. Ευτυχώς για την Ευρώπη και οι δύο πέρασαν τη δοκιμασία αυτή τη φορά. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει στο μέλλον, είτε ως αποτέλεσμα της μετατόπισης της στρατηγικής εστίασης των Ηνωμένων Πολιτειών στον ανταγωνισμό με την Κίνα στην Ασία, είτε λόγω των εκλογικών αποτελεσμάτων στην Ουάσιγκτον. Αλλά προς το παρόν, οι υποστηρικτές μιας ισχυρής δέσμευσης των ΗΠΑ για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού μπορούν να μένουν ήσυχοι.

Με πληροφορίες από worldpoliticsreview.com

Περισσότερα άρθρα από τον Αντώνιο Βασιλείου:

ΑΠΟΨΕΙΣ – ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).