Στο πρώτο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. οι Θηβαίοι στρατηγοί Επαμεινώνδας και Πελοπίδας εισήγαγαν μια νέα τακτική, τη λοξή φάλαγγα.
Η τακτική της λοξής φάλαγγας ήταν απλή στη σύλληψη της και άκρως αποτελεσματική στην εφαρμογή της, όπως αποδείχθηκε περίτρανα στις μάχες των Λεύκτρων και της Μαντινείας.
Η όλη τακτική έγκειτο στην αρχή της οικονομίας του δυναμικού μάχης.
Το εχθρικό μέτωπο απλώς απασχολείτο από ελαφρές φίλιες δυνάμεις, εκτός του προεπιλεγμένου σημείου κρίσης, έναντι του οποίου συγκεντρωνόταν ο όγκος του της μάζας κρούσης ώστε να επιτευχθεί η διάσπαση του εχθρού στο σημείο αυτό.
Στη μάχη των Λεύκτρων, για παράδειγμα, το βοιωτικό ιππικό κινήθηκε μπροστά από τη φάλαγγα του βαρέως πεζικού, καλύπτοντας και αποκρύπτοντας τις κινήσεις της.
Η δε φάλαγγα είχε σχηματιστεί με το αριστερό κέρας σε μεγάλο βάθος-50 ζυγών- ενώ το βάθος της φάλαγγας στο κέντρο και στο δεξιό κέρας έφτανε τους 8 μόνο ζυγούς.
Με τον τρόπο αυτό οι «λεπτοί» σχηματισμοί της βοιωτικής φάλαγγας κράτησαν την πελοποννησιακή φάλαγγα για όσο χρόνο θα ήταν απαραίτητος στη μάζα διάρρηξη- τη βαθιά φάλαγγα στο αριστερό- να επιτύχει το απαραίτητο ρήγμα.
Με τη χρήση αυτής της τακτικής ο υστερών αριθμητικά βοιωτικός στρατός επέτυχε κρίσιμη τοπική αριθμητική υπεροχή στο προεπιλεγμένο σημείο κρίσης. Αυτή ήταν η Λυδία Λίθος της συγκεκριμένης τακτικής, η απόκτηση τοπικής αριθμητικής υπεροχής, ανεξάρτητα από τον συνολικό αριθμό των μαχόμενων.
Όταν το 1756 άρχισε ο Επταετής Πόλεμος το μικρό βασίλειο της Πρωσίας βρέθηκε αντιμέτωπο με τη Γαλλία, την Αυτοκρατορία των Αψβούργων και τους συμμάχους της και με τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Ο πρωσικός στρατός, παρά την άριστη εκπαίδευση και πειθαρχία του, δεν φαινόταν να είχε καμία ελπίδα επικράτησης έναντι των εξαπλασίων συνασπισμένων εχθρικών δυνάμεων. Ευτυχώς για τους Πρώσους ο βασιλιάς τους Φρειδερίκος ήταν λάτρης της ιστορίας. Εκεί αναζήτησε τη σωτήρια για τον στρατό του λύση και την ανακάλυψε.
Η παλαιά ιδέα των δύο Ελλήνων στρατηγών αναβίωσε και πάλι στα πεδία μαχών της βορείου Ευρώπης. Συνήθως στις μάχες που εδόθησαν η αναλογία δυνάμεων ήταν της τάξης του 2:1 κατά των Πρώσων. Το γεγονός αυτό όμως δεν τους εμπόδισε να επιτύχουν συντριπτικές νίκες με τη χρήση της τακτικής της λοξής φάλαγγας.
Μια από τις σημαντικότερες νίκες του πρωσικού στρατού και του βασιλέως Φρειδερίκου προσωπικά σημειώθηκε στο Λιούτεν της Σαξωνίας το 1757.
Ο αυστριακός στρατός και οι συμμαχικές του δυνάμεις από τα κρατίδια της Βαυαρίας και της Βυρτεμβέργης αριθμούσαν 75.000 άνδρες. Η συμμαχική στρατιά είχε εγκατασταθεί σε μια φύση οχυρά θέση και είχε αναπτυχθεί σε δύο αμυντικές γραμμές. Ο στρατός του Φρειδερίκου δεν διέθετε παρά 30.000 άνδρες. Παρά την αριθμητική υστέρηση του στρατού του και τις ισχυρές θέσεις που κατείχε ο εχθρός, ο Φρειδερίκος αποφάσισε να επιτεθεί.
Θα συγκέντρωνε τη μάζα κρούσης του, σχεδόν 25.000 άνδρες του κατά του εχθρικού αριστερού κέρατος και θα άφηνε τις λοιπές, ελαφρές κυρίως, δυνάμεις του να απασχολούν με κινήσεις επιδείξεως τον όγκο των εχθρικών δυνάμεων.
Επρόκειτο για την αναβίωση της μάχης των Λεύκτρων, σε μεγαλύτερη κλίμακα και με πιο σύγχρονα μέσα. Και στο Λιούτεν τμήματα ελαφρού ιππικού κάλυψαν τις κινήσεις των συνταγμάτων του πρωσικού βαρέως πεζικού, ενώ το πυροβολικό είχε αναλάβει την αποστολή πρόκλησης φθοράς στις εχθρικές δυνάμεις, όπως οι Βοιωτοί ψιλοί έπραξαν στα Λεύκτρα.
Και στο Λιούτεν η εξέλιξη της μάχης ήταν γοργή. Μάταια ο διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων, πρίγκιπας της Λορένης, προσπάθησε να ελιχθεί και να στρέψει το απειλούμενο με διάσπαση κέρας του με τρόπο ώστε αυτό να βρεθεί κάθετα ως προς τον άξονα της πρωσικής επίθεσης.
Ο ταχύτατα κινούμενος πρωσικός στρατός δεν επέτρεψε την ολοκλήρωση του ελιγμού. Πλαγιοκόπησε και διέλυσε το εχθρικό αριστερό κέρας, αποδιοργάνωσε το εχθρικό κέντρο και τελικά έτρεψε σε φυγή την άλλοτε περήφανη, ισχυρή συμμαχική στρατιά. Ήταν η τέλεια εφαρμογή της τακτικής της λοξής φάλαγγας, τόσο τέλεια που μόνο οι ίδιοι οι εμπνευστές της, οι ένδοξοι Θηβαίοι στρατηγοί, θα ήταν επίσης σε θέση επιτύχουν.
Εφαρμογή της τακτικής ης λοξής φάλαγγας θα μπορούσε να ανιχνευθεί και στους Ναπολεόντειους Πολέμους και πιο συγκεκριμένα στην περίφημη μάχη του Αούστερλιτς, στην οποία ο Ναπολέων θριάμβευσε έναντι της ενωμένης ρωσο-αυστριακής στρατιάς.
Και στο Αούστερλιτς ο γαλλικός στρατός κάνοντας οικονομία δυνάμεων αγκίστρωσε τη μάζα ελιγμού της συμμαχικής στρατιάς στο δεξιό του και στην κρίσιμη στιγμή εξαπέλυσε τη δική του αντεπίθεση στο ακάλυπτο πλευρό της εχθρικής επιθετικής μάζας, περικυκλώνοντας την και εξουδετερώνοντας την.
Η τακτική της λοξής φάλαγγα ωστόσο συνέχισε να εφαρμόζεται ως τους νεωτέρους χρόνους. Την αυτή τακτική χρησιμοποίησε ο διάσημος Βρετανός στρατάρχης Μοντγκόμερυ στη δεύτερη-επιθετική- μάχη του Ελ Αλαμέιν. Στην περίπτωση αυτή το αριστερό κέρας της Βρετανικής 8ης Στρατιάς (στο οποίο ήταν εντεταγμένη και η 1η Ελληνική Ταξιαρχία) εξαπέλυσε αντιπερισπαστική επίθεση αγκίστρωσης των απέναντι του αξονικών δυνάμεων.
Όταν η αγκίστρωσης των εχθρικών δυνάμεων και η διάθεση των αξονικών εφεδρειών επετεύχθη, τότε εξαπολύθηκε στο βόρειο τμήμα του μετώπου η πραγματική επίθεση που είχε αποτέλεσμα την περιφανή νίκη των συμμαχικών δυνάμεων κατά των Γερμανο-ιταλών.
