Γράφει ο Κωνσταντίνος Τσουρέκης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Από τις αρχές του 2020 το ενδιαφέρον των κρατών, των διεθνών οργανισμών, της επιστημονικής κοινότητας αλλά και της παγκόσμιας πολιτικής γενικότερα είναι στραμμένο στην πανδημική κρίση Covid-19, τους τρόπους επίλυσης της αλλά και τις επιπτώσεις που αυτή θα έχει στην κοινωνία, την οικονομία κλπ.
Δύο χρόνια μετά την ενασχόληση με την πανδημία του κορονοϊού αντικατέστησε το σημαντικότατο και επικίνδυνο για την παγκόσμια ασφάλεια γεγονός της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία και της αντιπαράθεσης μεταξύ των μεγάλων γεωπολιτικών δυνάμεων για κυριαρχία και μεγιστοποίηση της ισχύος τους επί του διεθνούς συστήματος.
Ο συγκεκριμένος πόλεμος έφερε στο προσκήνιο πλήθος προβλημάτων όπως αυτά της ενεργειακής επάρκειας, μιας ενδεχόμενης επισιτιστικής κρίσης ή ακόμη και μιας γενικευμένης σύρραξης σε σημεία του πλανήτη με γεωπολιτικό ενδιαφέρον. Ένα, όμως, από τα βασικότερα ζητήματα του 21ου αιώνα το οποίο τείνει να ξεχαστεί λόγω των δύο προαναφερθέντων προβλημάτων είναι η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις που μπορεί αυτή να έχει στους ανθρώπους και ιδιαίτερα σε όσους διαβιούν στις θερμότερες περιοχές του πλανήτη ή σε εύθραυστα κράτη όπου το βιοτικό επίπεδο και ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης είναι σε αρκετά χαμηλές τιμές.
Μολονότι εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχουν προσπάθειες και πρωτοβουλίες για να αντιστραφεί το ενδεχόμενο μιας μεγάλων διαστάσεων οικολογικής κρίσης, αυτό δεν έδωσε κάποια ουσιαστική λύση στο περιβαλλοντικό πρόβλημα της ήδη προ-υπάρχουσας κατάστασης η οποία πλήττει ολόκληρο τον πλανήτη αλλά πιο πρακτικά έχει καταστήσει περισσότερο αισθητή την παρουσία της στις χώρες της αφρικανικής ηπείρου και της Ασίας.
Οι υψηλές θερμοκρασίες, η ξηρασία, η απουσία πόσιμου νερού, οι τυφώνες, οι βαρείς χειμώνες (για κάποιες περιοχές) και οι σπάνιες ασθένειες που αναπτύσσονται ελλείψει φαρμάκων σε συνδυασμό με τις ήδη υπάρχουσες συνθήκες ζωής που περιλαμβάνουν, εκτός των προαναφερθέντων, και φτώχεια, συγκρούσεις, εμφυλίους είναι ικανά στο προσεχές μέλλον να δημιουργήσουν μιας νέας μορφής περιβαλλοντική μετανάστευση, μια μαζική μετακίνηση πληθυσμών προκειμένου οι άνθρωποι να αναζητήσουν έναν πιο φιλόξενο τόπο.
Αξίζει να σημειωθεί πως για τη συγκεκριμένη κατηγορία προσφύγων και μεταναστών δεν υπάρχει προς το παρόν κάποιο διεθνές νομικό πλαίσιο και όροι όπως «περιβαλλοντικός πρόσφυγας» ή «πρόσφυγας κλιματικής αλλαγής» δεν έχουν κάποια νομική βάση στο διεθνές προσφυγικό δίκαιο ωστόσο προστατεύονται από το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Εnvironmental Migration Portal). Γενικότερα, η επιστημονική γνώση και κατάρτιση πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα είναι ακόμη περιορισμένη και χωρίς σαφή συμπεράσματα.
Ήδη από το 1990 η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών είχε αναφέρει ότι η πιο σημαντική επίδραση της κλιματικής αλλαγής θα είναι πιθανότατα η ανθρώπινη μετανάστευση, κάτι που αποδεικνύεται και σε μεταγενέστερη έκθεση της επιτροπής προσφύγων του ΟΗΕ το 2007 η οποία γνωστοποιεί πως μόνο εξ αιτίας των φυσικών καταστροφών μετακινήθηκαν 26 εκατομμύρια άνθρωποι ενώ μεγάλοι είναι και οι αριθμοί προσφύγων που σχετίζονται με κοινωνικές συγκρούσεις προερχόμενοι κυρίως από χώρες όπως η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το Κονγκό, τη Σομαλία, το Σουδάν, το Τσαντ κ.α. ενώ περιλαμβάνονται και αρκετές χώρες εκτός της αφρικανικής ηπείρου όπως η Αϊτή, το Μπαγκλαντές και η Μογγολία.
Κάτι ανάλογο βεβαιώνει με ορισμένα στατιστικά δεδομένα και το Norway Refugee Council μέσω του Internal Displacement Monitoring Center όπου φαίνονται οι εκατομμύρια μετακινήσεις λόγω καταστροφών τα τελευταία δέκα χρόνια δηλαδή από το 2009 έως το 2019. Πιο συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο ποσοστό καταγράφηκε το 2010 με 42,4 εκ. μετακινήσεις ενώ το 2019 ήταν 24,9. Γενικότερα, σύμφωνα με αυτή την έρευνα ο αριθμός την προηγούμενη δεκαετία κυμάνθηκε από 15 έως 42,4 εκατομμύρια ενώ ο Επίτροπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) σε συνέντευξη του στο Reuters κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός σχολίασε πως «δε μπορεί να αναφερθεί σε συγκεκριμένους αριθμούς, ωστόσο πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για εκατομμύρια περιβαλλοντικούς πρόσφυγες».
Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να επισημανθεί πως αν και η δημόσια συζήτηση όταν αναφέρεται σε προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές εστιάζει κυρίως στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο, το συγκεκριμένο φαινόμενο αποτελεί σοβαρό ζήτημα και σε κράτη της ασιατικής ηπείρου. Από το ντοκιμαντέρ Human Flow πληροφορούμαστε πως το Ιράκ φιλοξενεί 277,000 πρόσφυγες από τη Συρία σε έναν μεγάλης έκτασης καταυλισμό ενώ από την ίδια χώρα βρίσκονται περίπου 1,300,000 άνθρωποι στην Ιορδανία.
Επιπλέον, παραθέτοντας ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Επανάσταση, ο Αγώνας μας για τη Γαλλία» του Εμμανουέλ Μακρόν, το οποίο παρεμπιπτόντως αποτελεί και το πρόγραμμα/όραμα του φαίνεται πως το περιβάλλον και η μετανάστευση απασχολούν το Γάλλο πρόεδρο.
«Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα είναι φρικτές. Φρικτές θα είναι επίσης και οι κοινωνικές επιπτώσεις, αφού ο αριθμός των περιβαλλοντικών προσφύγων θα μπορούσε να ανέλθει στα εκατοντάδες εκατομμύρια με ανυπολόγιστες επιπτώσεις για τη μετανάστευση και για την ειρήνη στον κόσμο: εν είδει παραδείγματος, η Συρία γνώρισε μεταξύ του 2006 και του 2011 τη μεγαλύτερη ξηρασία της ιστορίας της. Μια ξηρασία που οφείλεται στην κλιματική αλλαγή και που θεωρείται ως ένας από τους παράγοντες του πολέμου. Και ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι η κλιματική πρόκληση απειλεί πρώτα και κύρια τους πιο ευάλωτους, τους πιο φτωχούς, τους πιο νέους, τις μελλοντικές γενιές».
Εστιάζοντας σε τρεις χώρες της Αφρικής, το Μπενίν, τη Δημοκρατία του Κονγκό και την Αιθιοπία και σε μελέτες σχετικά με αυτές, 7.000 άνθρωποι εγκατέλειψαν τις οικείες τους λόγω πλημμυρών και ισχυρών βροχών στην πρώτη χώρα, 216.043 κάτοικοι κατά μέσο όρο αφήνουν τις περιοχές τους στη δεύτερη χώρα λόγω σεισμών και πλημμυρών ενώ παρόμοια είναι η κατάσταση και στην Αιθιοπία όπου η μετανάστευση παρουσιάζεται σε δύο μορφές, αυθόρμητη και υποβοηθούμενη. Υφίσταται κάποια λύση σε αυτό το ζήτημα; Θα μπορούσαν κάποιες δράσεις να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσης ώστε να αποτρέψουν τη μαζική φυγή;
Σύμφωνα με μελέτες της Παγκόσμιας Τράπεζας υπάρχουν δράσεις οι οποίες ενδείκνυται να εστιάζουν σε τρεις βασικούς τομείς όπως η μείωση της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, ενσωμάτωση της κλιματικής μετανάστευσης στον αναπτυξιακό σχεδιασμό και επένδυση στην κατανόηση της εσωτερικής περιβαλλοντικής μετανάστευσης. Επιπλέον, η λάθος διαχείριση των φυσικών πόρων (πλούσια σε αυτούς η Αφρική) λόγω της απουσίας σύγχρονης τεχνολογίας προκαλεί την οξεία εξάντλησή τους. Καθότι δεν υπάρχει τεχνογνωσία στις προαναφερθείσες χώρες απαραίτητη είναι η συμβολή της Δύσης και γενικότερα των ανεπτυγμένων τεχνολογικά χωρών.
Αν και άπαντες την παρούσα περίοδο επικεντρώνουν την προσοχή τους στην πανδημία και την ουκρανική κρίση, την ίδια στιγμή οι εξελίξεις τρέχουν σε όλους τους τομείς της κοινωνίας και είναι απαραίτητο να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε ζητήματα και φαινόμενα που προϋπήρχαν και πρόκειται να ανακύψουν ξανά στο άμεσο μέλλον σφοδρότερα αφού σύμφωνα με αναλυτές το επόμενο χρονικό διάστημα περίπου 47 χώρες θα περάσουν από το επίπεδο της φτώχειας στην κατηγορία της ακραίας φτώχειας κατά πλειοψηφία στην αφρικανική ήπειρο, όπου φαίνεται πως ο συνδυασμός φυσικών καταστροφών και ενδεχόμενης επισιτιστικής κρίσης από τον πόλεμο στην Ουκρανία θα φτωχοποιήσουν πενήντα εκατομμύρια περισσότερους Αφρικανούς.
Οι ιθύνοντες στην Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής θέσεως της χώρας ως σταυροδρόμι τριών ηπείρων και της εμπειρίας στη διαχείριση μεταναστευτικών κρίσεων, χρειάζεται να είναι ενημερωμένοι για τα παραπάνω έτσι ώστε η Ελλάδα να μπορέσει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την πρόκληση της περιβαλλοντικής μετανάστευσης.
Βιβλιογραφία
Kanta Kumari Rigaud, A. d. (2018). Groundswell, preparing for internal climate migration. New York: World Bank Group.
Siyoum, A. (2011), Food Insecurity and Environmental Migration in Drought Prone Areas of Ethiopia. Wageningen: Wageningen University.
United Nations. (2008), Report of the United Nations High Commissioner for Refugees. New York: UN.
Κατσάρης, A. (2010, 05 04). nomosphysis. Ανάκτηση από nomosphysis.org.gr: https://nomosphysis.org.gr/12099/klimatiki-allagi-kai-periballontikoi-prosfuges-maios-2010/
Μακρόν, Ε. (2017), Επανάσταση – ο Αγώνας μας για τη Γαλλία. Αθήνα: Ψυχογιός.
Διαδικτυακές Πηγές
Environmental Migration Portal, Norway Refugee Council, Internal Displacement Monitoring Center, Istituto Affari Internazionali, Deutsche Welle
Ai WeiWei, Ντοκιμαντέρ Human Flow, (πρώτη προβολή Νοέμβριος 2017)
Πηγή: ΚΕΔΙΣΑ
