Γιατί κατηγορήθηκε άδικα ο Νικόλαος Πλαστήρας στην εκστρατεία της Μικράς Ασίας

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλάχος, Αντιστράτηγος ε.α.

Η αποφράδα νύχτα της 14ης προς 15η Αγούστου 1922 στο Μικρασιατικό Μέτωπο, μια θλιβερή επέτειος.

Η επίσημη έκθεση του Διοικητή της IV Μεραρχίας 

Από την επίσημη έκθεση του Διοικητή της IV Μεραρχίας Υποστρατήγου Δημαρά:

»Κρίνω αναγκαίον να αναφέρω ενταύθα, ότι μέχρι σήμερον αγνοώ πού ήχθη το Απόσπασμα Πλαστήρα κατά την νύκτα τής 14ης προς τήν 15ην Αυγούστου. Ένεκα της μη παρουσίας του Αποσπάσματος Πλαστήρα εις την εν λόγω θέσιν του, παρέμεινεν ακάλυπτος εν μέρει ή Μεραρχία μου από Νότου.

Της περιστάσεως ταύτης επωφεληθείς ό εχθρός ενήργησε τήν κατ’ αυτής αιφνιδιαστικήν επίθεσιν κατά τήν πρωίαν τής 15ης Αυγούστου. Η εκ του αιφνιδιασμού τούτου επελθούσα σύγχυσις της Μεραρχίας ήτο απερίγραπτος.

Τμήματα και Σχηματισμοί, χωρίς να βάλλωνται και άνευ διαταγής τινος, έλάμβανον λοξήν διά τών χαραδρών κατεύθυνσιν προς Βορειοδυσμάς, συγκλίνοντες προς το Ρεσίλ — Τεπέ»..

Μετά την Καταστροφή ο Βενιζέλος όρισε Ανακριτική Επιτροπή υπό τον στενό συνεργάτη του Υποστράτηγο  Κ. Μαζαράκη, με εντολή να εντοπίσει τους υπεύθυνους για την διάλυση του στρατού.

Η Επιτροπή δεν κατόρθωσε να συγκεντρώσει τα απαραίτητα στοιχεία, επειδή, όπως αναφέρεται στο πόρισμά της, οι αξιωματικοί δεν υπέβαλαν τις εκθέσεις που τους ζητήθηκαν. Επιβεβαίωσε, όμως, το γεγονός ότι υπήρξε κενό στο μέτωπο, από όπου εισόρμησε ο στρατός του Κεμάλ και περικύκλωσε τον ελληνικό στρατό.

Το πόρισμα της δεύτερης Ανακριτικής Επιτροπής

Στην συνέχεια ορίσθηκε δεύτερη Ανακριτική Επιτροπή, της οποίας το πόρισμα ήταν πιο σαφές:

»Μετά την άπόφασιν τοΰ Στρατηγού Τρικούπη περί συμπτύξεως τών Μεραρχιών του, ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας έλαβε διαταγήν του Υποστρατήγου Δημαρά, Διοικητού της IV Μεραρχίας, την 16ην ωραν τής 14ης Αυγούστου να προκαλύψη κατά την νύκτα δια του Αποσπάσματός του, την IV Μεραρχίαν από Νότου, εγκαθιστάμενος επί τών Νοτίως του Κιοπρουλου υψωμάτων.

Ό Πλαστήρας, καίτοι λαβών την διαταγήν ταύτην, δεν συνεμορφώθη προς αυτήν. Δεν έγκατεστάθη εις τά Νοτίως τοΰ Κιοπρουλοΰ υψώματα. Έφθασεν εκεί και αντιπαρήλθεν εκείθεν, κατευθυνθείς εις τόν Σιδηρ. Σταθμόν τού Μπάλ —: Μαχμούτ.

»Η πράξις του αύτη αποτελεί βαρύτατον παράπτωμα και απέβη ολέθρια διά τον Ελληνικον Στρατόν. Η ανυπακοή του εκείνη και ή ανταρσία του έσχον τρομακτικάς συνεπείας, διότι εξ αυτών διελύθη και συνετρίβη η IV Μεραρχία και επηκολούθησεν ή καταστροφή και ή αιχμαλωσία του μεγαλυτέρου μέρους τοΰ Α’ Σώματος Στρατού και ολοκλήρου τοΰ Β’ Σώματος Στράτου».

Από  άρθρο του ε.α. Υποστρατήγου κ. Ν. Τσίπουρα:

»…Οι λόγοι της μή εκτελέσεως υπό του Πλαστήρα της ανωτέρω προς αυτόν διαταγής τής IV Μεραρχίας είναι άγνωστοι, διότι ούτος απέφυγε μέχρι σήμερον νά απολογηθή.

Εις την Έκθεσίν του αναγράφει, ότι δέν παρέμεινεν εις τά Νοτίως του Κιοπρουλοΰ υψώματα, διότι εύρεν εγκατεστημένα επ’ αυτών Τμήματα του Αποσπάσματος Λούφα. Η δικαιολογία του όμως αύτη δέν ευσταθεί».

Από το Σύγγραμμα του ε.α. Αντιστράτηγου κ. Κ. Κανελλόπουλου:

»Η μη συμμόρφωσις του Συνταγματάρχου Πλαστήρα προς την δοθείσαν αυτώ διαταγήν, επέφερε την πρωίαν της επομένης ημέρας την καταστροφήν της IV Μεραρχίας.

. »Ερωτάται δέ: ΔιατΙ δεν έξετέλεσε την διαταγήν ταύτην τής Μεραρχίας του; Η παρουσία Τμημάτων του Αποσπάσματος Λούφα εις τά υψώματα, άτινα είχεν έντολήν νά καταλάβη ούτος, αποτελεί πενιχράν δικαίολογίαν και διά νεαρόν ακόμη και άπειρον αξιωματικόν.

»Ο αιφνιδιασμός ούτος της IV Μεραρχίας και αι εξ αυτού τρομακτικαί συνέπειαι δια τα Α’ και Β’ Σώματα Στράτου οφείλονται αποκλειστικώς εις το βαρύτατον σφάλμα του Συνταγματάρχου Πλαστήρα, και είς την ανυπακοήν αυτού προς την διαταγήν τής προϊσταμένης του IV Μεραρχίας, και ουχί εις την τουρκικήν επιθετικότητα»

Υπάρχει όμως και η παρακάτω άποψη

Για ποιο λόγο δεν εκτέλεσε την αποστολή του ο συνταγματάρχης Πλαστήρας;

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας, Διοικητής του 5/42 ΣΕ και επικεφαλής του Αποσπάσματος Πλαστήρα.

Κατ’ αρχήν πρέπει να αναφέρουμε ότι στον πόλεμο δεν υπάρχουν δικαιολογίες για τη μη εκτέλεση της αποστολής, παρά μόνο αντικειμενικές αδυναμίες. Αλλά η προϊσταμένη διοίκηση πρέπει να ενημερώνεται εγκαίρως για τη μη δυνατότητα εκτέλεσης.

Ο συνταγματάρχης Πλαστήρας ισχυρίστηκε στην Ανακριτική Επιτροπή ότι δεν εκτέλεσε την αποστολή του επειδή πάνω στην τοποθεσία στην οποία έπρεπε να ταχθεί, βρήκε τμήματα του 23ου Συντάγματος.

Αυτό είναι μεν αληθές, αλλά δεν αποτελεί «αντικειμενική αιτία» μη εκτέλεσης της αποστολής. Θα έπρεπε να παραμείνει όπισθεν και πλησίον της τοποθεσίας μέχρι τη διευκρίνιση της κατάστασης.

Ο Πλαστήρας ΕΚΤΙΜΑΤΑΙ οτι δεν σταμάτησε επί των νοτίως Κιουπρουλού υψωμάτων, επειδή αν το έκανε θα έχανε το σύνταγμα του.

Το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων ήταν κατακρεουργημένο από τη σκληρή διήμερη μάχη που διεξήγαγε, είχε υποστεί τρομακτικές απώλειες, το ΙΙΙ Τάγμα του που αντεπιτέθηκε το πρωί για την ανακατάληψη του Υψώματος 1710 είχε χάσει τα 2/3 της δύναμης του, το ηθικό των ευζώνων πρέπει να είχε καταρρεύσει, πράγμα που ήταν επόμενο ύστερα από τη διήμερη και πολυαίμακτη μάχη, την υποχώρηση υπό πίεση, τη νυκτερινή πορεία και τη θέα και μόνο των φυγάδων που είχαν εγκαταλείψει τις μονάδες και τα όπλα τους και περιφέρονταν δώθε και κείθε ανεξέλεγκτοι καίγοντας και λεηλατώντας.

Ως εκ τούτου η ανεύρεση επί των υψωμάτων νοτίως Κιουπρουλού των τμημάτων του 23ου Συντάγματος, αποτέλεσε «σανίδα σωτηρίας» από την οποία πιάστηκε ο Πλαστήρας προκειμένου να μεταφέρει το σύνταγμά του μακριά από τις συγκινήσεις της μάχης και να προσπαθήσει να το αναδιοργανώσει και να του κάνει ενέσεις ηθικού.

Το ερώτημα που πρέπει να τεθεί δεν είναι για ποιο λόγο ο Πλαστήρας δεν εξετέλεσε την αποστολή του, αλλά γιατί ο στρατηγός Δημαράς έβαλε στα υψώματα νότια του Κιουπρουλού ένα σύνταγμα που είχε δοκιμαστεί και ματώσει πέρα κάθε ανεκτού ορίου και δεν έβαλε  το 11ο που η συμμετοχή του στη μάχη ήταν μόλις 6 ώρες.

Βεβαίως η μη εκτέλεση από το Απόσπασμα Πλαστήρα της αποστολής που του ανατέθηκε, είχε ως αποτέλεσμα τον αιφνιδιασμό της IVης Μεραρχίας το πρωί της επομένης. Αλλά μια μεραρχία ποτέ δεν διαλύεται επειδή αιφνιδιάστηκε, ή επειδή μια μονάδα δεν εκτέλεσε την αποστολή της.

Η διάλυση μιας μεραρχίας είναι αποτέλεσμα άλλων παραγόντων.

Περισσότερα άρθρα από τον Κωνσταντίνο Βλάχο::

ΑΠΟΨΕΙΣ – ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΛΑΧΟΣ