Σαν σήμερα 2 Νοεμβρίου 1940 αρχίζει η ιστορική μάχη της Γκραμπάλας όπου τσακίστηκε η ιταλική επίθεση και κρατήθηκε όρθια η VIIIη Μεραρχία.
Όταν άρχισε η ιταλική επίθεση η ζώνη ενεργείας της VIIIης Μεραρχίας Πεζικού απλώνονταν από το Ιόνιο Πέλαγος μέχρι τον Σμόλικα.
Στον υποτομέα των Σουδενών ήταν εγκατεστημένα αμυντικά το ΙΙ/15 Τάγμα Πεζικού (ΤΠ) στο ύψωμα Ασσόνισα (υψόμετρο 1090 μ.) και το ΙΙΙ/15 ΤΠ στο ύψ. Γκραμπάλα (υψ. 1201 μ.) και στο ύψ. Ψηλοράχη (υψ. 1060 μ.). Το άλλο Τάγμα του 15ου Συντάγματος, το Ι/15 ΤΠ είχε διατεθεί για τον αγώνα επιβράδυνσης από τα σύνορα μέχρι την κύρια γραμμή αντίστασης και από την είσοδο του στην τοποθεσία θα αποτελούσε την εφεδρεία του ευρύτερου τομέα Νεγράδων. Διοικητής του υποτομέα Σουδενών ήταν ο υποδιοικητής του 15ου Συντάγματος Αντισυνταγματάρχης Πεζικού Κυριαζής Γεώργιος.
Από τη νύκτα της 29ης Οκτωβρίου είχε λήξει ο επιβραδυντικός αγώνας και τα τμήματα προκαλύψεως άρχισαν να εισέρχονται στην τοποθεσία αντίστασης.
Στις 30, 31 Οκτωβρίου και 1η Νοεμβρίου οι Ιταλοί προσέγγισαν την ελληνική τοποθεσία αντίστασης και προετοιμάστηκαν για να επιτεθούν.
2 Νοεμβρίου
Στις 2 Νοεμβρίου το πρωί οι Ιταλοί είχαν ολοκληρώσει τις προετοιμασίες τους για την επίθεση και από τις 09:00 σμήνη ιταλικών αεροσκαφών σε διαδοχικά κύματα βομβάρδισαν την Γκραμπάλα, το Καλπάκι, τη Μονή Βελλάς, το αεροδρόμιο Ιωαννίνων και τη γέφυρα Μαζαράκη, χωρίς όμως σοβαρά αποτελέσματα. Βομβάρδισαν επίσης και τα Ιωάννινα με αρκετές ζημιές και θύματα μεταξύ του πληθυσμού της πόλης. Τις μεσημβρινές ώρες αποχώρησε η ιταλική αεροπορία και άρχισε σφοδρός βομβαρδισμός της τοποθεσίας από το πυροβολικό, με ασήμαντα όμως και πάλι αποτελέσματα.
Στις 15:00 εκδηλώθηκε η επίθεση του ιταλικού πεζικού κατά του υψώματος Γκραμπάλα, η οποία αποκρούσθηκε με αρκετές απώλειες των Ιταλών. Οι ιταλικές επιθέσεις συνεχίσθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Περίπου στις 20:00 αλβανικός λόχος κατόρθωσε να προχωρήσει από βαθιά χαράδρα, να ανέλθει στη Γκραμπάλα αθέατο, να επιτεθεί αιφνιδιαστικά και να καταλάβει το ύψ. 1060, το οποίο υπεράσπιζε διμοιρία, η οποία συμπτύχθηκε προς τα βόρεια. Την ίδια ώρα, άλλος αλβανικός λόχος επιτέθηκε αιφνιδιαστικά από τη βορειοανατολική δασώδη πλευρά της Γκραμπάλας και εξανάγκασε τον εκεί αμυνόμενο λόχο να συμπτυχθεί προς το ύψ. Κόζιακος. Το ΙΙΙ/15 Τάγμα δε διέθετε εφεδρεία για την εκτέλεση άμεσης αντεπίθεσης. Επιπλέον, τις πρώτες απογευματινές ώρες ξέσπασε σφοδρή χιονοθύελλα.
Επειδή η κατοχή της Γκραμπάλας είχε ζωτική σημασία η VIIIη Μεραρχία διέταξε το ταχύτερο δυνατό την ανακατάληψη της με νυκτερινή αντεπίθεση, η οποία θα υποστηριζόταν από το σύνολο του πυροβολικού της τοποθεσίας. Σε εκτέλεση της διαταγής αυτής το 15ο Σύνταγμα Πεζικού διέθεσε δύο λόχους, τον 1ο και τον 7ο, οι οποίοι υπό τη διοίκηση του Αντισυνταγματάρχη Κυριαζή θα ενεργούσαν νυκτερινή αντεπίθεση. Εξαιτίας όμως της σφοδρής χιονοθύελλας αυτή αναβλήθηκε μέχρι να βελτιωθούν οι καιρικές συνθήκες.
3 Νοεμβρίου
Στις 05:00, το τμήμα της ελληνικής αντεπίθεσης άρχισε να ανέρχεται στο ύψ. Γκραμπάλα. Το αλβανικό τάγμα που είχε καταλάβει την Γκραμπάλα, λόγω της χιονοθύελλας, άφησε μικρή δύναμη εκεί και το υπόλοιπο αποσύρθηκε για διανυκτέρευση στο χωριό Αρίστη με πρόθεση να επανέλθει το πρωί. Τα τμήματα της ελληνικής αντεπίθεσης όταν ανέρχονταν στην Γκραμπάλα συνάντησαν το εχθρικό τάγμα να ανέρχεται επίσης. Με αιφνιδιαστική ενέργεια τα ελληνικά τμήματα ανέτρεψαν και διέλυσαν το αλβανικό τάγμα, το οποίο υπέστη σημαντικές απώλειες.
Περίπου στις 06:00 εντοπίστηκε σε χαράδρα, στη θέση Καλύβια Αρίστης, συγκεντρωμένο ολόκληρο το 47ο Ιταλικό Σύνταγμα Πεζικού έτοιμο να ανέλθει κι αυτό στη Γκραμπάλα. Επακολούθησε αμέσως εύστοχη βολή τεσσάρων ελληνικών πυροβολαρχιών κατά του ιταλικού Συντάγματος με αποτέλεσμα τη διάλυσή του και τη ματαίωση της ιταλικής επίθεσης.
4 – 6 Νοεμβρίου
Στις 4 Νοεμβρίου τα υψώματα Γκραμπάλα – Ψηλοράχη και Ασσόνισα δέχθηκαν σφοδρό βομβαρδισμό από το εχθρικό πυροβολικό. Συγχρόνως, επιχειρήθηκε και πάλι κατάληψη του υψώματος Γκραμπάλα με μικρό τμήμα πεζικού από την κατεύθυνση της Αρίστης, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Την επομένη και μεθεπόμενη συνεχίστηκε ο βομβαρδισμός της Γκραμπάλας και οι επιθέσεις πεζικού, οι οποίες αποκρούσθηκαν.
7 Νοεμβρίου
Οι Ιταλοί συνέχισαν τις επιθετικές τους επιχειρήσεις με εμμονή για την κατάληψη των υψωμάτων Ασσόνισα – Γκραμπάλα. Έτσι, από τις 11:00 άρχισε σφοδρός βομβαρδισμός της Γκραμπάλας και της Ασσόνισας και από τις 15:00 άρχισε η επίθεση του ιταλικού πεζικού, η οποία αποκρούσθηκε. Στις 22:00 ιταλική διλοχία επωφελούμενη από το σκοτάδι, κατόρθωσε να αναρριχηθεί στις δυτικές πλαγιές του υψώματος Γκραμπάλα και να επιτεθεί αιφνιδιαστικά κατά του υψώματος 1060 το οποίο και κατέλαβε, αφού απώθησε την εκεί αμυνόμενη ελληνική διμοιρία. Με αντεπίθεση όμως, περίπου στις 24:00, έγινε δυνατό, μετά από σκληρό αγώνα εκ του συστάδην να ανατραπεί και να εκδιωχθεί η ιταλική αυτή δύναμη η οποία είχε απώλειες 45 νεκρούς, 7 αιχμαλώτους, 5 όλμους, 3 πολυβόλα και 4 οπλοπολυβόλα. Επρόκειτο για επίλεκτη ιταλική μονάδα και στα στήθη των οπλιτών της βρέθηκαν μεταλλικά εμβλήματα που έφεραν την επιγραφή «Στρατιώτες του Θανάτου». Οι ελληνικές απώλειες ανήλθαν σε έναν αξιωματικό και 11 οπλίτες νεκρούς και έναν αξιωματικό και 33 οπλίτες τραυματίες.
Αυτή ήταν και η τελευταία ιταλική προσπάθεια κατά της τοποθεσίας Ελαίας. Η Γκραμπάλα, το κλειδί της τοποθεσίας αυτής και του υψιπέδου των Ιωαννίνων γενικότερα, χάρη στις θυσίες και τη γενναιότητα των στρατιωτών μας, παρέμεινε στην κατοχή της VIIIης Μεραρχίας.
