Σαν σήμερα 26 Νοεμβρίου 1912 αρχίζει η μάχη του Δρίσκου όπου εθελοντές Γαριβαλδίνοι αντιμετώπισαν πολλαπλάσιες τουρκικές δυνάμεις με ηρωισμό και αυτοθυσία.
Ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος βρίσκεται σε εξέλιξη. Στο Θέατρο Επιχειρήσεων Ηπείρου ο Ελληνικός Στρατός σταδιακά απελευθέρωσε τη Φιλιππιάδα, την Πρέβεζα και τις γύρω περιοχές, ωστόσο, διαπιστώνεται πως η κατάληψη των Ιωαννίνων θα ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα.
Σε μια προσπάθεια αντιπερισπασμού των Τούρκων ο διοικητής της Στρατιάς Ηπείρου Στρατηγός Κων/νος Σαπουντζάκης έδωσε στους Γαριβαλδινούς τη διαταγή να καταλάβουν την περιοχή του Δρίσκου και τα παράλια της λίμνης των Ιωαννίνων.
Οι Γαριβαλδινοί
Οι Γαριβαλδινοί ή Γαριβάλδηδες ήταν αρχικά ένα σώμα από εθελοντές Ιταλούς αγωνιστές που ιδρύθηκε το 1862. Φορούσαν κόκκινο χιτώνιο, για να μην ξεχωρίζει επάνω του το αίμα, γι αυτό και ονομάζονταν και «Ερυθροχίτωνες». Το σώμα τους έμεινε γνωστό είτε ως Φάλαγγα, είτε ως Τάγμα, είτε ως Λεγεώνα είτε απλά ως «Σώμα Γαριβαλδινών».
Επεδείκνυαν φοβερό ηρωισμό και συνέχιζαν να αγωνίζονται ακόμα και τραυματισμένοι. Το όνομά τους το όφειλαν στον ιδρυτή του σώματος Ιωσήφ Γαριβάλδη (Giuseppe Garibaldi) ο οποίος υπήρξε Ιταλός πατριώτης που είχε γεννηθεί στη Νίκαια το 1807. Ο Γαριβάλδης πολέμησε για την ελευθερία της πατρίδας του αλλά και για την ελευθερία πολλών λαών. Εκτός από την Ελλάδα οι Γαριβαλδινοί αγωνίστηκαν και σε χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων στη μάχη του Δομοκού, 5 Απριλίου 1897. Όταν άρχισε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος ο γηραιός πλέον Στρατηγός Γαριβάλδης με μία φλογερή προκήρυξη εξήγειρε παλαιούς και νέους οπαδούς του που έσπευσαν να γραφτούν στον αγώνα.
Η ιταλική κυβέρνηση απαγόρευσε τη στρατολογία εθελοντών αλλά και την αναχώρηση αυτών που είχαν γραφτεί. Έτσι ο Στρατηγός Γαριβάλδης, με τον υιό του Πιπίνο και τη θυγατέρα του, κατήλθε στην Ελλάδα ακολουθούμενος από μικρή ομάδα ερυθροχιτώνων.
Στην Αθήνα η εγγραφή ενθουσιωδών εθελοντών ήταν μεγάλη. Το ελληνικό σώμα των Γαριβαλδινών υπό την αρχηγία του Συνταγματάρχη των ερυθροχιτώνων, και πολιτευτού Ζακύνθου, Αλέξανδρου Ρώμα έφτασε τις τρεις χιλιάδες και απεστάλη στην Ήπειρο. Επιτελάρχης του σώματος ήταν ο Ταγματάρχης Δημήτριος Μπαρδόπουλος.
Στο σώμα εντάχθηκε και η Ασπασία Ράλλη, κόρη του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, ανεψιά του Ρώμα, και σύζυγος του πολιτευτού Αττικής Ιωάννη Ράλλη. H Ασπασία Ράλλη όχι μόνο προσέφερε τις υπηρεσίες της ως νοσοκόμος αλλά και πολέμησε η ίδια γενναιότατα στη μάχη του Δρίσκου.
Ο Δρίσκος
Ο Δρίσκος είναι βουνό με ύψος 1078 μ., περίπου 15 χλμ. ανατολικά από την πόλη των Ιωαννίνων, ανάμεσα στον ποταμό Άραχθο και στη λίμνη των Ιωαννίνων.
Η μάχη του Δρίσκου
Τρεις λόχοι Γαριβαλδινών με αρχηγό τους τον Ταγματάρχη Μπαρδόπουλο κατέλαβαν τη στενωπό των Λυγκιάδων στις 26 Νοεμβρίου 1912, επικρατώντας στην περιοχή του τουρκικού στρατοπέδου του Δρίσκου. Άλλοι τρεις λόχοι με αρχηγό τον Ρώμα ενώθηκαν με Μονάδες του Ελληνικού Στρατού και απομάκρυναν τον τουρκικό στρατό από την πεδιάδα. Οι Τούρκοι, περισσότεροι από 600, τράπηκαν σε φυγή, αφήνοντας πίσω τους πολεμικό υλικό. Αρκετοί συνελήφθηκαν αιχμάλωτοι.
Το βράδυ εκείνης της ημέρας κατέφθασε στον Δρίσκο ο Στρατηγός Γαριβάλδης με τους Ιταλούς ερυθροχίτωνας και ανταρτικά σώματα Κρητών.
Όμως την επομένη, 27 Νοεμβρίου, από την πλευρά της λίμνης και της κορυφογραμμής Προφήτη Ηλία, Μονής Τζούρας εμφανίστηκαν περισσότεροι από οκτώ χιλιάδες Τούρκοι. Διέθεταν δύο μυδραλιοβόλα κι ενισχύονταν από τουρκικό πυροβολικό που ήταν εγκατεστημένο στο νησί της λίμνης Παμβώτιδος. Απέναντι τους ήταν οχτακόσιοι Γαριβαλδίνοι.
Οι Γαριβαλδινοί κατάφεραν κι απέκρουσαν την πρώτη επίθεση, είχαν όμως απώλειες δύο νεκρούς και τρεις τραυματίες μεταξύ των οποίων και ο Ταγματάρχης Μπαρδόπουλος.
Στις 28 Νοεμβρίου οι Τούρκοι τοποθέτησαν τηλεβόλα κοντά στη λίμνη, στο Χάνι της Λεύκας, κι επανέλαβαν περισσότερο ενισχυμένοι την επίθεση. Οι Έλληνες είχαν ενισχυθεί με ένα ορειβατικό πυροβόλο Schneider Danglis 75 χιλ. Όλοι οι Γαριβαλδινοί ήταν οπλισμένοι με τυφέκια τύπου Γκρα. Αυτά μειονεκτούσαν, γιατί μετά τις βολές έβγαζαν καπνό που πρόδιδε τις θέσεις των πολεμιστών που τα κρατούσαν. Τους Γαριβαλδινούς ήρθαν να ενισχύσουν 44 Έλληνες στρατιώτες οπλισμένοι με μάνλιχερ.
Ο Μπαρδόπουλος τραυματίστηκε για δεύτερη φορά, όπως τραυματίστηκε και ο Αλέξανδρος Ρώμας. Τη διοίκηση ανέλαβε ο Πίπινος Γαριβάλδης. Μια σφαίρα έπληξε τον ποιητή Λορέντζο Μαβίλη στο πρόσωπο και μετά ακόμη μια. Πρόλαβε να πει:
«Επερίμενα πολλές τιμές, αλλά όχι και την τιμή να θυσιάσω τη ζωή μου για την Ελλάδα μου».
Ο Συνταγματάρχης Ματθαιόπουλος, ακολούθως, διέταξε να συμπτυχθούν τα ελληνικά τμήματα στο Μέτσοβο.
Οι Γαριβάλδηδες έχασαν στο πεδίο της μάχης περισσότερους από 200 άνδρες. Όμως οι Τούρκοι είχαν απώλειες περισσότερους από 1.400. Η ενέργεια των Γαριβαλδίνων μπορεί να μην πέτυχε, αποτελεί όμως διαχρονικό παράδειγμα ηρωισμού και αυτοθυσίας.
