*Του Συνταγματάρχη (ε.α.) Κωνσταντίνου Τσιάκαλου, Προέδρου και Γενικού Διευθυντή της MSETT Hellas (www.msetthellas.com)
Η πρόσφατη κρίση πανδημίας λόγω του ιού COVID 19, η οποία έπληξε τις δυτικές κοινωνίες, επανέφερε στη σκηνή ένα ζήτημα που έχει τεθεί πολλάκις στο παρελθόν και αφορά την εξ’ αποστάσεως μεθοδολογία στη στρατιωτική εκπαίδευση. Παλαιότερα η συζήτηση αυτή γινόταν με σκοπό να μειωθεί τόσο το κόστος από τις μετακινήσεις όσο και ο χρόνος προετοιμασίας των ασκήσεων. Σήμερα, βάζουμε κι άλλη μια παράμετρο, αυτή της υγιεινής και της ασφάλειας.
Μια σειρά ασκήσεων αλλά και άλλων εκπαιδευτικών κι επιχειρησιακών δραστηριοτήτων ακυρώθηκαν λόγω της πανδημικής κρίσης. Φάνηκε εδώ η “γύμνια” ακόμα και διεθνών οργανισμών, όπως το ΝΑΤΟ, στη διαχείριση μη αναμενόμενων σεναρίων τα οποία όμως είναι εφικτό να συμβούν.
Παρά τις κατά καιρούς συζητήσεις για την αναβάθμιση της στρατιωτικής εκπαίδευσης με τη χρήση τεχνολογικών εργαλείων με τρόπο εφυιή, αποτελεσματικό κι ευέλικτο, φαίνεται πως οι “παλιοί τρόποι” εκπαίδευσης είχαν σθεναρές αντιστάσεις. Οι Command Post Exercises (CPX), δείχνουν να έχουν πολύ βαθιές ρίζες σε διεθνές επίπεδο. Παρά το γεγονός πως οι μέθοδοι αξιολόγησης του εκπαιδευόμενου κοινού (Training Audience) που χρησιμοποιούνται σε τέτοιου είδους ασκήσης δεν αποδίδουν αντικειμενικές αξιολογήσεις για το προσωπικό, τόσο σε επίπεδο ατομικό (Individual Training Evaluation) όσο και σε επίπεδο ομαδικό (Collective Training Evaluation) η διεξαγωγή τέτοιων ασκήσεων συνεχίζεται ή και αυξάνεται σε αριθμό.
Η εκτεταμένη χρήση της προσομοίωσης εφαρμογών (applied simulation), η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ έχει πλέον ιστορία σαράντα και πλέον χρόνων, στη στρατιωτική εκπαίδευση δεν έχει αποδώσει ακόμα καρπούς κυρίως γιατί στερείται ρεαλιστικών σεναρίων, τόσο λογικών όσο και μη αναμενόμενων (rational – irrational scenarios) και κυρίως στερείται ρεαλιστικής απεικονίσεως λόγω της αδυναμίας ενσωμάτωσης μιας μεθοδολογικής προσέγγισης της προσομοίωσης στη στρατιωτική εκπαίδευση.
Από την άλλη πλευρά, τα εργαλεία προσομοίωσης (μοντέλα ή λογισμικά απεικόνισης) δεν χρησιμοποιούνται με τρόπο μεθοδολογικό μέσω του οποίου να περιγράφονται με τον απαιτούμενο ρεαλισμό (realisation level) οι πιθανές ή απίθανες συνθήκες του θεάτρου επιχειρήσεων, των περιοχών επιχειρήσεων ή των τακτικών καταστάσεων τις οποίες θα κληθεί ν’ αντιμετωπίσει το στρατιωτικό προσωπικό και οι ηγεσίες (πολιτική και στρατιωτική). Εδώ η συζήτηση γίνεται για το κόστος και τη σχέση του με την ποιότητα εκπαίδευσης αλλά και το προϊόν αυτής, καθότι η αξιολόγηση των εκπαιδευομένων δεν αποτελεί το σκοπό της διαδικασίας αλλά μέρος των εκπαιδευτικών στόχων (training objectives).
Εδώ και αρκετά χρόνια, οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις έχουν εντάξει στη στρατιωτική εκπαίδευση τη μεθοδολογία των Computer Assisted Exercises (CAX), μια εξέλιξη των CPX, η οποία βασίζεται τόσο σε μοντέλα προσομοίωσης όσο και σε άλλα λογισμικά, για την επίτευξη εκπαιδευτικών στόχων με μικρότερο κόστος, ισχυρότερο κίνητρο για τους εκπαιδευόμενους αλλά και πιο ουσιαστική εκπαιδευτική διαδικασία (βιωματική εκπαίδευση). Συν τω χρόνω, έχουν γίνει αρκετές τέτοιες ασκήσεις κι έχουν εξαχθεί πολύ χρήσιμα συμπεράσματα, τα οποία όμως δεν αποτελούν μέρος μιας ολιστικής προσέγγισης (comprehensive approach) της εκπαιδευτικής κι επιχειρησιακής καθημερινότητας αλλά αποσπασματικά στοιχεία υποστήριξης λήψης αποφάσεων.
Η διενέργεια κατανεμημένων ασκήσεων (distributed exercises) μεγάλης κλίμακας στρατηγικού κι επιχειρησιακού επιπέδου που ξεκίνησε το 2008 στο Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας μείωσε το κόστος της εκπαίδευσης, ενέταξε στο πλαίσιο της τους επιχειρησιακούς πειραματισμούς και τα πολεμικά παίγνια (wargaming) κι έφερε την Ελλάδα σε θέση οδηγού εξελίξεων στο ΝΑΤΟ, καθότι καμία άλλη χώρα δεν είχε έως εκείνη τη στιγμή διεξαγάγει ασκήσεις τέτοιας κλίμακας με σύγχρονη προσομοίωση κι σε τέτοια έκταση.
Δυστυχώς κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, αντί αυτή η προσπάθεια να επιβραβευτεί και ν’ αναπτυχθεί, υποβαθμίστηκε και απαξιώθηκε. Η εμμονή σε μεθόδους, εργαλεία και πρακτικές εκπαίδευσης άνευ αντικειμενικών – μετρήσιμων δεδομένων αξιολόγησης αλλά και η ανεπάρκεια γνωστικών πλαισίων υπήρξε καταστροφική για την εξέλιξη της μεθοδολογικής προσέγγισης της στρατιωτικής εκπαίδευσης με την ευρεία χρήση προσομοίωσης. Παρά τις όποιες αναλαμπές, κυρίως βασισμένες σε προσωπικές αξίες στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων, η συνολική δραστηριότητα ήταν φθίνουσα και σε ποσότητα αλλά και σε ποιότητα.
Στρατιωτικά σχολεία όπως η Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ) και η Ανωτάτη Διακλαδική Σχολή Πολέμου (ΑΔΙΣΠΟ), δεν ασκούνται επαρκώς με τα σύγχρονα εργαλεία που διατίθενται, αλλά εμμένουν σε μεθόδους εκπαίδευσης που δεν αποδίδουν αντικειμενική αξιολόγηση. Αντίθετα με τις μεθόδους αυτές, στη μεθοδολογία των CAX, υπάρχουν μετρήσιμα μεγέθη για να προκύψει αντικειμενική αξιολόγηση των εκπαιδευομένων, όπως επιβιωσιμότητα, αποτελεσματικότητα σχεδιασμού και πυρών, χρονικοί προσδιορισμοί, καταναλώσεις πυρομαχικών – εφοδίων – υλικών αλλά και επιπλέον στοιχεία που κατά περίπτωση μπορούν να χρησιμοποιηθούν.
Στα πλαίσια των σημερινών συνθηκών και υπό το καθεστώς των διεθνών εξελίξεων, υπάρχει κι επαρκής τεχνογνωσία για την προετοιμασία, οργάνωση και διεξαγωγή κατανεμημένων ασκήσεων με τη μεθοδολογία CAX, αλλά και εργαλεία που εξασφαλίζουν το απόρρητο των επικοινωνιών (cloud, Virtual Private Networks, Virtual Private Servers, crypto lines). Το μόνο που δεν υπάρχει είναι η απόφαση και η συνειδητοποίηση των ανατροπών που θα γίνουν σε παγκόσμιο επίπεδο. Η μείωση των ταξιδιών, η ανάπτυξη νέων κανόνων υγιεινής αλλά και η μείωση κόστους και χρόνου (cost – time effective aproach) θα αποτελούν απαράβατους κανόνες στις εκπαιδευτικές διαδικασίες (το ΝΑΤΟ έχει αρχίσει ήδη ν επεξεργάζεται διάφορα πλαίσια).
Η κατανεμημένη εκπαίδευση (από τη φυσική έδρα του κάθε ασκουμένου) προϋποθέτει σαφή και λεπτομερή οργάνωση, συγκεκριμένα εργαλεία (λογισμικό, δίκτυα, μοντέλα προσομοίωσης, μοντέλα αξιολόγησης) και πάνω απ’ όλα ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ και ΣΥΣΤΗΜΑ.
Αν η πολιτική ηγεσία θέσει το θέμα της αξιολόγησης των στελεχών σε μια πιο αντικειμενική βάση, τότε η κατανεμημένη εκπαίδευση με τη χρήση προσομοίωσης είναι μονόδρομος. Πέρα απ΄όλα τα υπόλοιπα όμως, μια τέτοια εξέλιξη θα είναι τεράστιο κέρδος για τον τόπο καθότι θ’ αναδείξει μια γενιά στελεχών που θα έχουν δοκιμάσει τους εαυτούς τους και θα γνωρίζουν τις δυνατότητες και τις αδυναμίες τους. Όσο πιο πολύ θα κατανοούν το πλαίσιο λειτουργίας των στρατιωτικών δομών, της επιρροής τους στην κοινωνία αλλά και του ρόλου που οφείλουν να παίζουν για της εξασφάλιση της πατρίδας. Κι αυτό γιατί η κατανεμημένη εκπαίδευση μπορεί να γίνεται ακόμα και ατομικά, σε χρόνους που ο καθένας μπορεί να επιλέγει και να λαμβάνει το αποτέλεσμα της ως στοιχείο επαγγελματικής βελτιστοποίησης κι όχι ως δεδομένο για την εξασφάλιση μιας αμφίβολης ατομικής πορείας.
Η Ελλάδα έχει πρωτοπορήσει στο παρελθόν κι έχει δείξει την ικανότητά της στην επιβίωση, διαθέτει ισχυρά ιστορικά και φυσικά ερείσματα για ν’ αποτελεί σημείο αναφοράς. Γνωρίζουμε τι μπορούμε να κάνουμε και θέλουμε να είμαστε πρωτοπόροι και δυνατοί. Διαθέτουμε γνώση κι αυτό ας μας οδηγήσει.
* Ο Συνταγματάρχης (ε.α.) Κωνσταντίνος Τσιάκαλος υπηρέτησε για μια δεκαετία στο Κέντρο Εκπαίδευσης Προσομοίωσης Εθνικής Άμυνας και από το 2012 που αποστρατεύτηκε υποστηρίζει την προετοιμασία, οργάνωση και διεξαγωγή ασκήσεων προσομοίωσης (CAX) σε έργα ανά την υφήλιο. Έχει συμμετάσχει σε σημαντικότατο αριθμό ασκήσεων στην Ελλάδα, το ΝΑΤΟ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, καθώς και σε άλλες Αραβικές και Ευρωπαϊκές χώρες. Έχει μεταπτυχιακό τίτλο ειδίκευσης στη Στατιστική κι Επιχειρησιακή Έρευνα από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και είναι υποψήφιος διδάκτωρας του Πανεπιστημίου της Γένοβα στον τομέα της Εφαρμοσμένης Προσομοίωσης για την Ανάπτυξη Εκπαιδευτικών Συστημάτων. Συμμετέχει εδώ και έντεκα χρόνια στην ανάπτυξη νέων μοντέλων προσομοίωσης με προσαρμογή σε υβριδικές επιχειρήσεις ευρέως σκοπού και φάσματος. Είναι ερασιτέχνης ιστορικός ερευνητής και λάτρης της φιλοσοφίας.
