Ένα νοσταλγικό κοίταγμα σε έναν παλιό χαρταετό. Αυτόν του θρυλικού Μίμη και του Ρήγα από τα παλιά αναγνωστικά του Δημοτικού.
Γράφει ο Αναστάσιος Μητρόπουλος, Συνταγματάρχης ε.α.
Όλοι μας έχουμε αισθανθεί ιδιαίτερη συγκίνηση όταν έτυχε να φυλλομετρήσουμε τα παλιά αναγνωστικά και μεγάλη νοσταλγία για τα χρόνια που υπήρξαμε μικροί μαθητές / μαθήτριες που έσκυβαν πάνω τους.
Όμως, όσο κι αν η νοσταλγία παίζει τα παιχνίδια της, αμβλύνοντας την κρίση μας και εξιδανικεύοντας το παρελθόν, τα παλαιά σχολικά βιβλία εξακολουθούν να γοητεύουν, ίσως διότι ο χρόνος που μεσολάβησε, στάθηκε απέναντί τους, αυστηρός κριτής. Ανέδειξε τις θετικές πλευρές τους, χωρίς να αποσιωπήσει όσες δεν άντεξαν στο πέρασμά του.
Γιατί τα παλαιά σχολικά αναγνώσματα εξακολουθούν να γοητεύουν;
Αρχές και αξίες
Μέσα από αυτά τα αναγνώσματα αντανακλώνται αρχές και αξίες που με το πέρασμα του χρόνου έχουν αλλοιωθεί, όπως οι αληθινές ανθρώπινες σχέσεις, η παιδική αθωότητα, η απλότητα, οι αξίες της οικογένειας, η γειτονιά, η αγάπη προς τους συνανθρώπους και τη φύση, οι παραδόσεις …..
Όμως δεν είναι μόνο τα παραπάνω. Υπάρχουν και κάποιες τεχνικές λεπτομέρειες που πιθανόν να μην έχουν γίνει αντιληπτές ούτε από εμάς, αλλά ούτε και από τους υπεύθυνους οι οποίοι επιμελήθηκαν τις επόμενες εκδόσεις των σύγχρονων σχολικών αναγνωσμάτων :
Ποιότητα κατασκευής
Η ποιότητα κατασκευής τους μοιάζει χειροποίητη είναι όμως και χρηστική, καθώς οι ραμμένες σελίδες τους, επιτρέπουν στον αναγνώστη τους να τα διπλώνει χωρίς τον κίνδυνο να φυλλορροήσουν, όπως τα σύγχρονα.
Επίσης το σχετικά πορώδες και ελαφρά κίτρινο χαρτί τους, περιορίζει τις αντανακλάσεις και κάνει το διάβασμα πιο ξεκούραστο, ενώ τα σκληρά εξώφυλλα των παλαιότερων από αυτά, προσέδιδαν ανθεκτικότητα στη χρήση.
Στοιχειοθεσία
Όμορφη ήταν και η στοιχειοθεσία τους, χάρη στην οποία τα γράμματα έμοιαζαν ανάγλυφα, συγκρινόμενα με τα κάπως επίπεδα, των σύγχρονων εγχειριδίων, αλλά και η επιμέλειά της, που φρόντιζε να απαλείφει τις αντιαισθητικές και μη λειτουργικές στην ανάγνωση χήρες και ορφανές γραμμές.
Αξιοσημείωτες ήταν επίσης και οι οικογένειες των γραμμάτων που χρησιμοποιούσαν: Τα πιο παλαιά με την οικογένεια γραμμάτων που είχε σχεδιάσει ο Firmin Didot και είχε χρησιμοποιήσει ο Αδαμάντιος Κοραής στο εκδοτικό έργο του, με τις χαρακτηριστικές ουρίτσες στο τέλος κάθε γράμματος και τις πατούρες στη βάση τους (serif), και τα πιο σύγχρονα, χωρίς αυτές (san serif), όλες τους όμως λιτές, ευχάριστες και κυρίως με χαρακτηριστικά ελληνικά γράμματα όπως το κ, το χ και το τελικό σίγμα.
Εικονογράφηση
Δεν θα έπρεπε επίσης να παραλείψουμε την εικονογράφησή τους, καθώς οι εικόνες αποτελούν συστατικό στοιχείο των πληροφοριών που παρέχει το βιβλίο, αλλά και διότι αποτελούν μέρος της ταυτότητάς του, της ταυτότητας που μπορεί να προσελκύσει ή να απωθήσει τον αναγνώστη του.
Τα Αναγνωστικά και τα Νεοελληνικά Αναγνώσματα, καλλιέργησαν εκτός από τη χρήση της γλώσσας, και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον φυσικό κόσμο, καθώς και τις ανθρώπινες σχέσεις και αξίες, με εικόνες απλές, όμορφες και ανθρώπινες.
Ίσως κάποια στιγμή, κάποια από τα χαρακτηριστικά τους μπορούν να υποδείξουν την κατεύθυνση μιας «προοδευτικής οπισθοδρόμησης», που ίσως βελτιώσει τα σχολικά εγχειρίδια τα οποία θα συγγραφούν και θα εκτυπωθούν στο μέλλον.
Ο χαρταετός του Μίμη και του Ρήγα
Γενιές πολλών παιδιών μεγάλωσαν με το παλαιό αναγνωστικό στο οποίο θριάμβευε το περήφανο πέταγμα του αετού του Μίμη.
Ο Μίμης αδιαφιλονίκητος ήρωας του παλαιού αναγνωστικού με το ριγέ μπλουζάκι και το κοντοκουρεμένο κεφάλι στο πλευρό της αδελφής του της Άννας, χαίρεται την Καθαρά Δευτέρα από την Αθηναϊκή ταράτσα του σπιτιού.
Με αυτές τις εικόνες τα μικρά παιδιά μάθαιναν τα πατροπαράδοτα έθιμα της Καθαροδευτέρας έχοντας σαν πρότυπο το Μίμη και την παρέα του.
Ο χαρταετός αναπόσπαστη ψηφίδα της ημέρας. Ένα έθιμο μια συνήθεια που έφερνε πολύ κοντά τον πατέρα με το γιό, τον παππού με τον εγγονό μέρες πριν, όταν θα έπρεπε να φτιαχτεί ο αετός να μετρηθούν καλά τα ζύγια και να έχει σωστό μήκος η ουρά.
Στο ακόμα πιό παλιό αναγνωστικό ο πρωταγωνιστής είναι ο Ρήγας και η γιαγιά που καμαρώνει το κατόρθωμα του εγγονού αλλά και η Χιόνια, η γάτα.
Η ελληνική οικογένεια σε απαρτία, μαζί με τα οικόσιτα ζώα.
Όλα ανθρώπινα, γήινα, φυσιολογικά, ελληνικά και πατροπαράδοτα.
Αυτή είναι η Ελλάδα μας.
Ας ευχηθούμε οι χαρταετοί της ψυχής μας να πετάνε πάντα ψηλά!
Καλή ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ
Αναστάσιος Μητρόπουλος Σχης ε.α.
