Της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου , Ιστορικού- Διεθνολόγου *
Σύμφωνα με τον Robert Jackson τα κράτη της Αφρικής (και εννοεί της Υποσαχάριας και Νοτίου Αφρικής) ήταν (και είναι) “οιωνεί κράτη”, δηλαδή οντότητες που μόνο τα τυπικά χαρακτηριστικά της διάστασης των κρατών πληρούν, ενώ στην πραγματικότητα απέχουν πολύ από την πραγματική θεσμική υπόσταση μίας κυρίαρχης οργανωμένης πολιτειακής Κοινωνίας.
Τα Κράτη της περιοχής του Σαχέλ και νοτίως δεν μπόρεσαν ποτέ να αλληλεπιδράσουν σε αυτό που λέμε Διεθνές Σύστημα (το οποίο οργανώνεται από πολιτειακά μορφώματα που έχουν την ικανότητα να ασκήσουν επίδραση, δηλαδή να συμβάλλουν στη διαμόρφωση των “τεχνικών” γνωρισμάτων του).
Κι αυτό γιατί, όπως συνήθως αναφέρουμε η εθνολογική ομοιομορφία σε ένα πολιτειακό μόρφωμα, είναι αυτή που καθορίζει τη βιωσιμότητά του, όπως απέδειξαν η Ιστορία και οι Διεθνείς Σχέσεις. Δυστυχώς, τα κράτη της συγκεκριμένης περιοχής δεν μπορούν να σταθούν αυθύπαρκτα και χωρίς “εμφύλιες” διαμάχες, οι οποίες είναι και αυτές που καθορίζουν ή πιο σωστά εγκαθιστούν τα ξένα συμφέροντα στο εσωτερικό κατεστημένο μίας χώρας.
Τα κράτη αυτά αποτελούνται από υπεράριθμες φυλές, που η ικανότητα του φυλάρχου να υπερισχύσει σε όσο το δυνατόν περισσότερες εθνοτικές ομάδες που διαβιούν στο εσωτερικό, είναι η αχίλλειος πτέρνα για την επιβίωση της συγκεκριμένης οντότητας, μια και η τελευταία καθίσταται πιο “επιρρεπής” στον ξένο παρεμβατισμό. Δυστυχώς, οι Δυτικές Κοινωνίες που εμπνέονται από συγκεκριμένες Αρχές και Θεσμούς δεν μπορούν να αντιληφθούν πώς στο λυκαυγές του 2022, υπάρχουν ακόμα “κράτη” που ζούνε στον εθιμικό πολιτισμό τους.
Όμως αφενός η αποικιοκρατία που ομογενοποίησε τεχνηέντως φυλές κάτω από ένα ενιαίο θεσμικό υπόβαθρο (ώστε το εμφυλιακό μεταξύ τους να βοηθάει στη διατήρηση της ξένης παρουσίας) αφετέρου ότι η Αφρική χάθηκε από το ” κάδρο των δυτικών συμφερόντων” όταν έπαψε να υφίσταται το δουλεμπόριο, μια και η οικονομική μετανάστευση (κάτω φυσικά από διαφορετικά πλαίσια και χαρακτηριστικά αντικατέστησε τα “εργατικά χέρια των δούλων”), ήταν φυσικό και αναμενόμενο τα αφρικανικά πολιτειακά μορφώματα να μην βρίσκονται στη “διπλωματική ατζέντα των Δυνατών”.
Και να κάνουμε μία σύντομη παρένθεση και να πούμε κάτι, που θεωρώ ότι το ξαναγράψαμε. Το οργανωτικό πλαίσιο της διαρθρώσεως του πολυφυλετισμού σε ένα αραβικό κράτος από ο,τι σε ένα αφρικανικό μόρφωμα διαφέρει αισθητά (πχ. Λιβύη σε αντίθεση με Μοζαμβίκη), καθώς οι πολυφυλετικές αραβικές κοινωνίες έχουν τη μεγαλύτερη συγκολλητική ουσία που ακούει στο όνομα Θρησκεία (και πόσω μάλλον Ισλαμ) εν αντιθέσει των αφρικανικών κοινωνιών που ούτε και το σκέλος της Θρησκείας δεν έχουν ενιαίο, κι όχι μόνο αυτό αλλά η λεγόμενη Θρησκευτική Αποικιοκρατία γεννήθηκε με αφορμή την επιβολή των ξένων συμφερόντων στα περιβάλλοντα αυτά. Οι Ευρωπαίοι, όταν “κατέκτησαν” τα αραβικά κράτη γνώριζαν ότι επιβάλλονταν σε πολιτειακά κατεστημένα που παρά το εθιμικό αποτύπωμά τους, παρουσίαζαν σε κοινωνιολογικό επίπεδο τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα μίας διαμορφωμένης Κοινωνίας (που εκτός των άλλων η πτυχή της Θρησκείας ήταν το βασικότερο χαρακτηριστικό), με συνέπεια να διαχειριστούν και ανάλογα τις συνθήκες παρεμβατικότητας.
Επίσης, αυτό που είναι αναγκαίο να καταθέσουμε, ώστε να γίνουν αντιληπτά τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στην αφρικανική ήπειρο, καθίσταται η θέση ότι αφενός είναι η μόνη γεωγραφική οντότητα που δεν έχουν αναπτυχθεί σε ισοβάθμιο (ή πιο σωστά σε ισομερές) επίπεδο όλοι οι βαθμοί οικονομικής οργάνωσης των κρατών, έτσι όπως υφίστανται στο Διεθνές Οικονομικό Σύστημα, αλλά αποτελείται μόνο από κράτη: α. σε ανάπτυξη, β. φτωχά, και γ. λιγότερο φτωχά.
Και να πούμε και κάτι ακόμα, με τη φράση Τρίτος Κόσμος δεν εννοείται μόνο η Αφρική, αλλά ο Τρίτος Κόσμος υποδήλωνε τις χώρες που βρίσκονταν σε άμεσο ή έμμεσο προστατευτισμό από ένα άλλο πιο αναπτυγμένο οικονομικά (αλλά και πολιτισμικά) κράτος. Ως εκ τούτου στον Τρίτο Κόσμο ανήκε και η πλειονότητα του Αραβικού Κόσμου, ενώ τώρα (αν και πλέον θεωρείται αδόκιμος ο όρος) “υπάγονται” τα Κράτη που η επιβίωσή τους εξαρτάται από την αρωγή, κυρίως πλέον, των Διεθνών και Περιφερειακών Οργανισμών.
Η Αφρική, να το πούμε κι αυτό, περίμενε την αρωγή του Αραβικού Κόσμου, ιδιαίτερα μετά τις δεκαετίες του αποαποικισμού. Όμως, οι Κόσμοι αυτοί δεν ήρθαν ποτέ κοντά, με συνέπεια να είναι ευάλωτοι στους ισχυρούς. Αν οι δύο αυτοί Κόσμοι συμπλέκονταν μεταξύ τους (και ο Αφρικανικός Σύνδεσμος, δυστυχώς, είναι το διακοσμητικό στοιχείο ενός Διεθνούς Συστήματος που φτιάχτηκε από τους Ισχυρούς για τους Ισχυρούς), σήμερα οι παράγοντες που νομιμοποιούν την ξένη παρέμβαση σε Αφρική και Αραβικό Κόσμο θα ήταν εξοβελισμένοι.
Το κενό που δημιουργήθηκε το 2008 στην αφρικανική ήπειρο εξαιτίας της απροθυμίας των Δυτικών, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, να συνεχίσουν την “παρουσία” τους με αναπτυξιακή βοήθεια στο εσωτερικό της, άνοιξε τις πύλες να εισχωρήσουν στα αφρικανικά μορφώματα τόσο η Τουρκία, αλλά και η Κίνα. Και η Κίνα έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων στην πλειονότητά τους κρατών του Διεθνούς Συστήματος ότι χρησιμοποιεί “ειρηνοποιά μέσα” για τη διείσδυση σε ένα περιβάλλον. Είναι στη βάση του διαχρονικού (ιστορικού) σχεδιασμού της, ότι η κατίσχυσή της δεν είναι προϊόν στρατιωτικής επιβολής, αλλά στοιχείων που εδράζονται στην Οικονομία. Διαβάζοντας την Ιστορία της Κίνας γίνεται άμεσα αντιληπτό αυτό, ποιο δηλαδή είναι το στοιχείο της “κοσμοθεωρίας” της για την επιβολή της.
Και ενώ η Τουρκία αποτελεί για τους Δυτικούς ένας πολύ προβλέψιμος παίχτης για την αφρικανική ήπειρο, καθώς είναι γνωστές οι μέθοδοι που χρησιμοποιεί (λχ. ο μισθοφορισμός ως μέθοδος για την μείωση της ανεργίας ή οι μηχανισμοί του δικτύου Diyanet, που είναι μια μορφή της μορφωτικής “αποικιοκρατίας”), αντίθετα η Κίνα είναι ένας απρόβλεπτος αντίπαλος για τους ισχυρούς.
Η νέα Διπλωματία (δηλαδή οι συσχετισμοί Δυνάμεων) θα διαμορφωθεί πλέον στην αφρικανική ήπειρο, διότι ο Αραβικός Κόσμος είναι “γνώριμος”. Και όπου έχει πετύχει ένας διπλωματικός μηχανισμός, δύσκολα να αλλάξει. Και φυσικά, άλλο ένα κράτος, αλλά ως φαίνεται περισσότερο διαχειρίσιμο για τη Δύση και κυρίως για τους Ευρωπαίους που διεκδικεί παρουσία στον αφρικανικό Κόσμο είναι η Ινδία. Και δεν είναι καθόλου δύσκολο και μάλλον αναμενόμενο (και με τις “ευλογίες” της Ευρώπης) να δούμε έναν “πόλεμο” “οικονομικών χαρακωμάτων” ανάμεσα σε Κίνα και Ινδία στην Αφρική.
Περισσότερα άρθρα από την Άννα Κωνσταντινίδου:
*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός- Διεθνολόγος, Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, ερευνήτρια της ίδιας Σχολής, Εξωτερική Συνεργάτιδα της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου και μέλος και ερευνήτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.).
